مسجد ایا صوفیه را به جرات می‌توان مهم‌ترین جاذبه گردشگری استانبول دانست. این مسجد علاوه بر داشتن عظمت از نظر ابعاد، تاریخچه بسیار غنی داشته و اسرار زیادی را در خود پنهان کرده است.
مسجد ایا صوفیه که اکنون مشاهده می‌کنیم، با آن چه پیش از هزار سال پیش برای نخستین مرتبه ساخته شد، تفاوت دارد. با این حال چهارچوب مسجد یکسان باقی مانده و بروز جنگ و وقوع زلزله‌های متعدد، هرگز سبب نشده حقیقت این بنای بسیار باشکوه نابود شود.
اهمیت مسجد ایا صوفیه استانبول
استانبول از نظر تعدد مکان‌های دیدنی در وضعیت بسیار خوبی قرار دارد! با این حال، تمامی آن‌ها از نظر تاریخی دارای اهمیت یکسانی نیستند. مسجد ایا صوفیه را به جرات می‌توان اولین مقصد گردشگران تور استانبول دانست، چرا که از نظر سبک معماری بسیار زیبا است و تماشای شکوه آن، هر فردی را منغلب خواهد کرد. داشتن تاریخچه‌ای طول و دراز، یکی دیگر از دلایل محبوبیت مسجد ایا صوفیه نزد توریست‌ها است.
در مطلب مسجد ایا صوفیه استانبول به طور مفصل درباره تاریخچه این بنای دیدنی صحبت کردیم. پیشنهاد می‌کنیم ابتدا این مطلب را مطالعه کرده و سپس مطلب کنونی را بخوانید.
حقیقت اول: ایا صوفیه (Hagia Sophia) کلمه‌ای یونانی است. در این عبارت، Hagia به معنی دانایی است. کلمه Sophia را نیز می‌توان به صورت مقدس (آسمانی) ترجمه کرد. در نتیجه برای یافتن یک معادل فارسی برای نام مسجد ایا صوفیه بر اساس نام یونانی آن می‌توان عبارت «دانایی مقدس» را بیان کرد.
حقیقت دوم: در مکانی که مسجد ایا صوفیه کنونی قرار دارد، قبل از حدود هزار و پانصد سال پیش دو کلیسای دیگر ساخته شده بود. هنوز علت دقیق تخریب این دو بنا مشخص نیست. برخی عقیده دارند پادشاه وقت دوران بیزانس، دستور تخریب آن‌ها را صادر کرده بود. برخی دیگر معتقدند بروز جنگ و شورش، همان اتفاقاتی که طی گذر زمان خرابی‌های زیادی برای ایا صوفیه نیز در پی داشته است، علت اصلی خراب شدن کلیساهای نام برده محسوب می‌شود. با این حال، وقتی در سال ۵۳۲ تصمیم به ساخت کلیسایی که امروز مسجد ایا صوفیه نام دارد گرفته شد، بنایی در این مکان وجود نداشت. ساخت کلیسا ۵ سال بعد از آغاز پروژه به اتمام رسید.
حقیقت سوم: با در نظر گرفتن عظمت بنا و از طرفی نبود تکنولوژی‌های کنونی در ششمین قرن بعد از میلاد، ساخته شدن مسجد ایا صوفیه طی ۵ سال حقیقتی باورنکردنی است! این در حالی است که ساخت کلیساهای باستانی بزرگی همچون نوتردام چیزی حدود ۱۰۰ سال به طول انجامیده است. با توجه به زمان تکمیل پروژه، تعداد کارگران مشغول به کار برای ساخت کلیسای عظیم نزدیک به ۱۰ هزار نفر تخمین زده می‌شود!
حقیقت چهارم: ژوستینین یکم پادشاهی بود که دستور ساخت کلیسای بزرگ را داد. وی برای این کار، ایزیدور و آنتمیوس را به عنوان دو معمار و عالم بزرگ استخدام کرد. ایزیدور پیش از وارد شدن به پروژه ساخت مسجد ایا صوفیه به عنوان فیزیکدان و ریاضیدان در درباره بیزانس خدمت می‌کرد و وظیفه تدریس به دیگر دانشجویان در پی کسب علم را داشت. آنتمیوس را نیز به عنوان یک ریاضیدان متخصص در حوزه هندسه می‌شناختند.
حقیقت پنجم: امپراطوری بیزانس برای تامین مواد مورد نیاز به منظور ساخت کلیسای بزرگ، که امروز جای خود را به مسجد ایا صوفیه داده است، کاملا به خود متکی بود. البته نباید فراموش کرد بیزانس در آن زمان، گستره زیادی داشت و بسیاری از کشورهای مستقل امروزی را شامل می‌شد.
حقیقت ششم: در سال ۱۰۵۴،پیش از آغاز مراسم عبادت عصرگاهی در روز شانزدهم جولای، کاردینال هامبرت که در آن زمان نماینده پاپ لئو نهم شناخته می‌شد، بعد از ورود به کلیسای بزرگ، روی محراب اصلی نوشته‌ای مبنی بر طرد شدن مایکل سرولاریوس، اسقف قسطنطنیه (شهر استانبول کنونی) قرار داد. مدتی بعد این کار هامبرت توسط سرولاریوس محکوم شد. این حادثه را به عنوان آغازکننده شکاف بین کاتولیک و ارتدوکس می‌دانند که به نحوی، شکافی در میان دین مسیحیت محسوب می‌شود. گفتنی است کاردینال، مقام رسمی کلیسایی و بالاترین مقام کاتولیک‌ها بعد از پاپ است. اُسقف نیز عضو تعیین شده روحانیت مسیحی بوده و به طور کلی به امور حکومتی و نظارتی منصوب می‌شود.
حقیقت هفتم: با وجود تلاش حکومت، ثروتمندان یونانی به منظور حفظ موقعیت خود و همچنین عده‌ای از مردم خرافه پرست، طی قرن‌های مختلف مخصوصا قرن هشتم و نهم، افزایش آگاهی مردم سبب رواج بت شکنی شد. با این حال، برخی افراد تندرو، قسمتی از موزاییک‌های مسجد ایا صوفیه را از جا بیرون آورده و نقاشی‌ها و طرح‌های روی دیواره‌های آن را به عنوان سمبل بت پرستی پاک کردند.
حقیقت هشتم: در سال ۱۴۵۳ و بعد از سقوط قسطنیه، که به پایان عمر امپراطوری بیزانس بعد از هزار سال حکمرانی بر منطقه ختم شد، سلطان محمد فاتح (فرمانروای ارتش عثمانی که با دلاوری‌های خود توانست قسطنطنیه را فتح کند) دستور داد کلیسای بزرگ را به مسجد تبدیل کنند. این شروعی بر فرآیند تبدیل کاربری کلیساها بود. در دوران عثمانی، پادشاهان همت زیادی برای ساخت مسجد داشتند و هیچ کلیسایی نیز از دستشان در امان نبود! فرمانروایان عثمانی تا حد ممکن، تمامی کلیساهای واقع در مناطق تحت تسلط امپراطوری را به مسجد تبدیل کردند.
حقیقت نهم: با وجود مرمت‌های زیاد صورت گرفته، مهم‌ترین بازسازی مسجد ایا صوفیه از ابتدای پیدایش بنای آن در سال ۵۳۲ میلادی، به سال ۱۸۴۷ تا ۱۸۴۹ میلادی در دوران فرمانروایی سلطان عبدالمجید برمی‌گردد. در این پروژه، از نزدیک به ۸۰۰ کارگر استفاده شد.
حقیقت دهم: برای حدود ۵۰۰ سال، ایا صوفیه اصلی‌ترین و مهم‌ترین مسجد استانبول بود، تا این که سرانجام در سال ۱۹۳۵، به دستور کمال پاشا آتاتورک رهبر جمهوری ترکیه، تبدیل به موزه شد.
