مسجد ایا صوفیه استانبول

معرفی مسجد ایا صوفیه استانبول

ایا صوفیه به خاطر عظمت و قدمت تاریخی آن، شدیدا مورد توجه گردشگران سراسر دنیا قرار گرفته است، به طوری که بسیاری از توریست‌ها در زمان برنامه‌ریزی پیش از خرید تور استانبول و سفر به ترکیه، بازدید از مسجد ایا صوفیه را در اولویت قرار می‌دهند.

ایا صوفیه، روزی روزگاری یک کلیسای متعلق به مسیحیت شرق بود، اما گذر زمان و فتح شدن ترکیه کنونی به دست امپراطوری عثمانی، سبب شد تبدیل به یک مسجد شود. ساختمان فعلی که اکنون در استانبول مشاهده می‌کنیم، در سال 532 میلادی و در دوره امپراطوری بیزانس به دستور پادشاه ژوستینین یکم بنا شد. ساخت آن حدود پنج سال به طول انجامید و در سال 537 تکمیل شد. برای تکمیل پروژه مسجد ایا صوفیه، نزدیک به 10 هزار نفر کارگر تحت نظارت 100 بنای ماهر مشغول به کار بودند. اگرچه این‌ها ارقام بزرگی تلقی می‌شوند، اما با نگاه به شکوه و جلال ایا صوفیه، کاملا بدیهی به نظر خواهند رسید. توصیه می‌کنیم در تور استانبول  خود بازدید از این مکان را هرگز فراموش نکنید.

درباره مسجد ایا صوفیه

کلیسای بزرگ، اولین نام بنا بود، اما بعد از این که محمد دوم، هفتمین و یکی از بزر‌گ‌ترین پادشاهان دولت عثمانی (تولد: 1423 مرگ: 1481) موفق شد شهر استانبول را فتح کند، دستور داد کلیسای ایا صوفیه را تبدیل به یک مسجد کنند. هر یک از پادشاهان بعدی دولت عثمانی، تغییراتی در این بنا ایجاد و تلاش کرد بیش از پیش به شکوه آن بیفزاید. به عنوان نمونه بیشتر نقاشی‌ها و نگارگری‌های داخل ایا صوفیه به دستور سلیمان اول انجام شده‌اند. وی این کار را با هدف فراهم کردن شرایط به منظور خواندن نماز جمعه در مسجد ایا صوفیه انجام داد. پادشاهان بعدی نیز به مرمت ایا صوفیه پرداخته و برای آن منبر، مناره و محراب‌ ساختند یا روی دیوارهای آن کنده‌کاری‌هایی انجام دادند تا بنا با نوشته شدن آیاتی از قرآن در دیوارها و سقف‌های داخلی آن، بیشتر شکلی اسلامی به خود بگیرد.

پس مسجد ایا صوفیه کنون با بنایی که نزدیک به هزار و پانصد سال قبل در دوران امپراطوری بیزانس ساخته شده بود، تفاوت زیادی داشته و در طول زمان دستخوش تغییر و تحول قرار گرفته است. در قرن بیستم و زمانی که جمهوری ترکیه با تلاش‌های آتاتورک به قدرت رسید، ایا صوفیه تبدیل به موزه شد و در حال حاضر نیز همان کاربرد را دارد.

ایا صوفیه از یک گنبد اصلی با ارتفاع 55 متر از سطح زمین و قطر 31 متر تشکیل شده است. این گنبد با استفاده از 40 پشت‌بند عظیم، روی چهار ستون اصلی بنا سوار شده است. این بنا در طول تاریخ خرابی‌ها و ویرانی‌های بزرگی به خود دیده و مجددا سر پا شده است. در ادامه تاریخچه مسجد ایا صوفیه را خواهیم خواند.

تاریخچه مسجد ایا صوفیه و سرگذشت آن در طول زمان

در محلی که اکنون مسجد ایا صوفیه واقع شده است، در ابتدا یک کلیسای بسیار بزرگ در اختیار امپراطوری بیزانس (روم شرقی) قرار داشت. در حال حاضر، از آن کلیسا هیچ اثری باقی نمانده و همه چیز به بعد از دوره تسلط امپراطوری عثمانی روی این منطقه مربوط می‌شوند. در زمان‌های دور، برای ساخت مکان‌های مقدس تلاش می‌شد مکان‌های مقدس و مورد احترام دیگری نیز در آن اطراف وجود داشته باشد. کلیسای اول، نخستین بنای ساخته شده در مکان ایا صوفیه کنونی، کنار یک قصر شاهنشاهی و یک کلیسای کوچک دیگر به نام حاجی آیرین ساخته شد. تا پیش از تکمیل کلیسای جامع، مردم از آن کلیسای کوچک برای انجام اعمال مذهبی استفاده می‌کردند.

اما این بنا به خاطر بروز اتفاقاتی نابود و مجددا بنا شد. در سال 404، در ادامه تبعید شدن جان کریسوستر، مردم دست به شورش زدند. کلیسای اول در جریان این آشوب در آتش سوخت. تئودئوس دوم کمی بعد دستور بازسازی بنا را داد. کلیسای دوم در سال 415 بازگشایی شد. با گذشت بیش از صد سال و رسیدن به سال 532 میلادی، آشوب دیگری در دل قسطنطنیه (استانبول کنونی) افتاد، اما این مرتبه شدت و ابعاد وسیع‌تری داشت، به طوری که خسارت‌های بسیار زیادی به کل شهر و در کل زیربنای حکومت وارد شد.

پادشاه ژوستینین یکم توانست با تکیه بر سرداران دلیر خود، نزدیک به 30 هزار نفر از شورشیان شامل رهبر آن‌ها را قلع و قمع کرده و آرامش را به حکومت برگرداند. تعدادی از آثار باستانی مسجد ایا صوفیه، به همین دوران برگشته و به خاطر جان سالم به در بردن از آتش افروخته فتنه، بسیار ارزشمند به شمار می‌روند. به عنوان نمونه می‌توان به مجسمه دوازده بره اشاره کرد که گفته می‌شود نمادی از دوازده حواری محسوب می‌شود. در ادامه نیز به منظور دست پیدا کردن به آثار تاریخی بیشتر، خاکبرداری‌هایی در منطقه انجام شد، تا این که در سال 1935 و با هدف جلوگیری از وارد شدن آسیب به زیربنای مسجد ایا صوفیه، انجام این پروژه‌ها متوقف شد.

مسجد ایا صوفیه کنونی، در واقع سومین کلیسای احداث شده در منطقه محسوب می‌شود. در سال 523 بعد از میلاد و زمانی که تنها چند روز از نابودی کلیسای دوم می‌گذشت، ژوستینین یکم تصمیم گرفت بنا را این مرتبه با عظمت‌تر و پرشکوه‌تر بسازد. وی در این راستا از ایسیدور میلتوس به عنوان یک فیزیکدان معروف و آنتمیوس ترالس به عنوان یک ریاضی‌دان سرشناس کمک گرفت. این پادشاه از هیچ هزینه‌ای برای ساخت کلیسای سوم یا مسجد ایا صوفیه کنونی دریغ نکرد و دستور داد بهترین مواد را از سرتاسر منطقه تحت حکومت گرد هم بیاورند. در زمان ساخت، این بنا را بزرگترین و عظیم‌ترین سازه مهندسی شده تا آن تاریخ می‌شناختند.

بروز زلزله‌هایی شدید در سال‌های 553 و 557 میلادی، سبب شد در گنبد اصلی و سقف بخشی شرقی بنا ترک‌های بزرگی به وجود بیایند. یک سال بعد و در سال 557، وقوع زمین لرزه‌ای دیگر سبب شد گنبد اصلی مسجد ایا صوفیه که طی دو زمین لرزه پیشین ترک برداشته بود، به طور کامل فرو بریزد. بعد از آن مرمت سازه مجددا آغاز شد و در سال 562 به پایان رسید.

کلیسای سوم برای نزدیک به دویست سال محل برگزاری مراسم مذهبی و پناهگاهی برای فراریان بود،‌ تا این که در سال 726 و در زمان امپراطوری لئون سوم، یکی دیگر از پادشاهان بیزانس، اعلام شد پرستیدن تصاویر و نمادها ممنوع است. او دستور داد تا تمام شمایل مذهبی از بین برده شوند. طی این اتفاق، همه مجسمه‌ها و نقش و نگارهای داخل مسجد ایا صوفیه تخریب یا به مکان دیگری منتقل شدند.

امپراطور تئوفیلیلوس که علاقه زیادی به سبک طراحی و معماری اسلامی داشت، بین سال‌های 829 تا 842 برای نوسازی کلیسای سوم تلاش‌های فراوانی کرد و دستور داد یک در نقره‌ای با نماد مخصوص وی روی آن در ورودی کلیسا نصب شود. سال 859 بعد از میلاد، آتش به دل کلیسا افتاد و سبب تخریب آن شد. دقیقا 10 سال بعد، وقوع زمین لرزه‌ای دیگر باز هم باعث شد گنبد سقوط کند.  به دستور باسیلیوس یکم بنا بازسازی شد.

در سال 989 میلادی، باز هم وقوع یک زمین لرزه موجب خراب شدن گنبد شد. پنج سال بعد، با تلاش‌های پادشاه باسیلیوس دوم مسحجد ایا صوفیه مجددا ترمیم شد. همانطور که می‌بینید این مسجد انبوهی از حوادث را در دل تاریخ به خود دیده و چندین بار تخریب و مجددا بازسازی شده است. دلیل جذابیت آن برای توریست‌ها و تاریخ‌دان‌ها، دقیقا همین موضوع است.

طی جنگ‌های صلیبی چهارم، که بین سال‌های 1202 تا 1204 به طول انجامید، مسجد ایا صوفیه مورد تاخت و تاز قرار گرفت و بسیاری از آثار آن به سرقت رفت یا تخریب شد. برخی از این آثار ربوده شده را می‌توان در حال حاضر در موزه‌های کشورهای غربی پیدا کرد. بین سال‌های 1204 تا 1261، زمانی که قسطنطنیه به دست لاتین‌ها تسخیر شده بود، از این بنا به عنوان کلیسای کاتولیک‌های رم استفاده می‌شد.