سیزده بدر، ریشه در اعماق تاریخ و فرهنگ ایران دارد و به دوران ایران باستان باز می گردد. در این مطلب، به بررسی تاریخچه و آداب و رسوم سیزده بدر خواهیم پرداخت.
جشن سیزده بدر
سیزدهمین روز فروردین، روزی آکنده از شور و نشاط است که ایرانیان با گام نهادن در دامان طبیعت، به استقبال آن می روند. این روز که در تقویم رسمی کشور به عنوان “روز طبیعت” نام گذاری شده، ریشه در اعماق تاریخ و فرهنگ ایران دارد و با آداب و رسوم و فلسفه ای عمیق عجین شده است. در این روز، ایرانیان از خانه های خود بیرون می آیند و به پارک ها، جنگل ها و سایر مناطق طبیعی می روند تا از زیبایی های طبیعت لذت ببرند. سیزده به در فرصتی برای خانواده ها و دوستان است تا در کنار یکدیگر به تفریح و سرگرمی بپردازند و از زیبایی های طبیعت لذت ببرند. اما این روز، فقط به تفریح و سرگرمی خلاصه نمی شود. حفظ و پاکیزگی طبیعت، وظیفه ای همگانی است که در سیزده بدر اهمیتی دوچندان می یابد. در این مطلب از بیسان گشت، به بررسی تاریخچه، آداب و رسوم، و نکات مهم مربوط به سیزده بدر خواهیم پرداخت.
تاریخچه سیزده بدر
جشن سیزده بدر، ریشه در اعماق تاریخ و فرهنگ ایران دارد و به دوران ایران باستان باز می گردد. باستان شناسان و مورخین با بررسی متون و اسناد تاریخی، شواهدی از برگزاری این جشن در دوران هخامنشیان، ساسانیان و حتی قبل از آن یافته اند.
در دوران باستان:
جشن تیرگان: برخی معتقدند که سیزده به در با جشن تیرگان، که در سیزدهم تیرماه برگزار میشد، مرتبط بوده است. تیر، ایزد باران در ایران باستان، در این روز مورد ستایش قرار می گرفت و مردم برای طلب باران و برکت در سال جدید، به نیایش و شکرگزاری می پرداختند.
روز فرخنده: در تقویم های زرتشتی، روز سیزدهم هر ماه به نام “تیر” نام گذاری شده است و به عنوان روزی فرخنده و خجسته شناخته می شود.
آغاز سال کشاورزی: در دوران باستان، سال نو کشاورزی از سیزدهم فروردین آغاز می شد و مردم با برگزاری جشن و پایکوبی، به استقبال سال جدید کاری می رفتند.
در دوران ساسانیان:
جشن سیزده روزه: در دوره ساسانیان، آیین سیزده بدر به مدت سیزده روز در دربار پادشاهی برگزار میشد. این جشن شامل شادی و پایکوبی، موسیقی، شعر و خوانندگی، و همچنین بازی و سرگرمی بود. در این جشن، بزرگان و درباریان به همراه خانواده های خود به باغ و بوستان می رفتند و از طبیعت لذت می بردند.
سنت سیزده به در در شاهنامه: فردوسی در شاهنامه به این جشن اشاره می کند و از آن به عنوان روزی برای شادی و شادکامی یاد می کند.
در دوران پس از اسلام:
با وجود ورود اسلام به ایران، سنت سیزده بدر همچنان ادامه یافت و به عنوان یکی از رسوم دیرینه ایرانیان حفظ شد. برخی از باورهای اسلامی مانند نحسی عدد سیزده به این جشن راه یافت و برخی از آداب و رسوم جدید به آن اضافه شد. همچنین فلسفه سیزده بدر از شکرگزاری برای باران و برکت به دفع نحسی و طلب شادکامی تغییر پیدا کرد.
امروزه:
سیزده بدر به عنوان “روز طبیعت” در تقویم رسمی ایران ثبت شده است و به عنوان روزی برای گرامیداشت طبیعت و تجدید دیدار با آن شناخته می شود. این روز فرصتی برای خانواده ها و دوستان است تا در کنار یکدیگر به تفریح و سرگرمی بپردازند و از زیبایی های طبیعت لذت ببرند. بسیاری از آداب و رسوم سیزده بدر مانند گره زدن سبزه، انداختن سبزه به آب روان، پخت آش رشته و فالگوش همچنان در بین مردم رواج دارد.
جشن سیزده بدر، به عنوان میراثی گرانبها از نیاکان ما، نمادی از پیوند ناگسستنی انسان با طبیعت و گرامیداشت این نعمت الهی است.
افسانه های مربوط به سیزده بدر
جشن سیزده بدر، علاوه بر قدمت تاریخی و آداب و رسوم خاص، با افسانه های متعددی نیز همراه است. این افسانه ها که سینه به سینه نقل شده اند، به رمز و راز و جذابیت این جشن می افزایند. برخی از افسانه های رایج سیزده به در:
افسانه سیزدهمین پری: در این افسانه، سیزده پری در کنار چشمه ای زندگی می کردند که یکی از آن ها به نام “پری ناز” عاشق پسری زمینی می شود. پری ناز برای وصال به معشوق خود، تن به فانی شدن می دهد و به زمین می آید. اما جادوگری که از عشق آن ها خشمگین است، پری ناز را به سنگی تبدیل می کند. یار زمینی پری ناز برای رهایی او، هر سال در سیزدهمین روز فروردین به کنار چشمه می رود و با گره زدن سبزه، آرزوی وصال به معشوق خود را می کند.
افسانه جمشید شاه: در این افسانه، جمشید شاه، پادشاه پیشدادی، پس از دوازده روز جشن نوروز، در سیزدهمین روز به صحرا می رود و خیمه برپا می کند. مردم نیز برای شادباشی شاه، به او ملحق می شوند و این سنت به مرور زمان به جشنی همگانی تبدیل می شود.
افسانه نحسی عدد سیزده: برخی معتقدند که عدد سیزده نحس است و در این روز اتفاقات ناگواری ممکن است رخ دهد. برای دفع این نحسی، مردم در این روز به دامان طبیعت پناه می برند و با گره زدن سبزه و انداختن آن به آب روان، از خداوند طلب خیر و برکت می کنند.
افسانه سیزده دیو: در این افسانه، سیزده دیو در سیزدهمین روز فروردین به زمین می آیند و قصد آزار و اذیت انسان ها را دارند. برای دور کردن این دیوها، مردم در این روز به طبیعت می روند و با روشن کردن آتش، شادی و پایکوبی می کنند.
نکته: لازم به ذکر است که هیچ سند تاریخی معتبری برای اثبات صحت این افسانه ها وجود ندارد. جشن سیزده به در، با تمام افسانه ها و رمز و رازهایش، فرصتی برای تجدید دیدار انسان با طبیعت و گرامیداشت این نعمت الهی است.
فلسفه نام سیزده بدر
“سیزده به در” به معنی “بیرون کردن نحسی سیزده” است. مردم با گذراندن این روز در طبیعت، نحسی را از خود دور می کنند. برخی معتقدند که “به در” در این نام به معنی “دره” یا “دشت” است و “سیزده به در” به معنی “رفتن به دره یا دشت در روز سیزدهم” است. همچنین برخی دیگر “به در” را به معنی “به سوی دگرگونی” یا “به سوی تحول” تفسیر می کنند و باور دارند سیزده به در نمادی از گذر از کهنگی و حرکت به سوی نو شدن و آغاز سال جدید است.
شیوه های برگزاری سیزده بدر
بسیاری از مردم در این روز به پارک ها، جنگل ها، باغ ها و دیگر مکان های طبیعی می روند و از زیبایی های طبیعت لذت می برند و خانواده ها و دوستان در این روز با پخت غذاهای سنتی و تنقلات، در کنار یکدیگر به پیک نیک می پردازند. بازی های گروهی مانند طناب کشی، قایم موشک، هفت سنگ و چوگان نیز از جمله تفریحات رایج در سیزده بدر است. همچنین فالگوش یکی از رسوم رایج در سیزده به در بوده است؛ مردم در این روز به نیت خود به صحبت های دیگران گوش می دادند و آن را به عنوان فال نیک می پنداشتند. گره زدن سبزه به نیت گره گشایی در سال جدید از دیگر رسوم رایج سیزده بدر می باشد. مردم پس از گره زدن سبزه، آن را به آب روان می اندازند و آرزوی خود را بر زبان می آوردند.
آداب و رسوم سیزده بدر در مناطق مختلف ایران
در برخی از مناطق، مردم رسم دارند که در این روز سبزی پلو با ماهی درست کنند و به نیت برکت و تازگی در سال جدید میل کنند. در برخی از مناطق دیگر، مردم رسم دارند که در این روز آش رشته بپزند و به نیت سلامتی و طول عمر میل کنند. همچنین برخی از مردم در سیزده بدر فال حافظ می گیرند و برخی دیگر در این روز به زیارت امامزاده ها و بقاع متبرکه می روند.
گره زدن سبزه در سیزده بدر
گره زدن سبزه در سیزده به در، یکی از رسوم رایج و دیرینه ایرانیان می باشد که در گذر زمان به نمادی از این جشن تبدیل شده است. این سنت، با فلسفه ها و معانی مختلفی عجین شده است. ریشه این سنت به دوران ایران باستان باز می گردد. در آن زمان، مردم برای طلب باران و برکت در سال جدید، سبزه می کاشتند و به نیت گره گشایی در زندگی، آن را گره می زدند. در برخی از متون تاریخی، گره زدن سبزه به عنوان نمادی از پیوند انسان با طبیعت و شکرگزاری از نعمت های الهی ذکر شده است.
امروزه گره زدن سبزه به نیت گره گشایی در مشکلات و یافتن راه حل برای چالش های زندگی انجام می شود. همچنین بسیاری از افراد با گره زدن سبزه، آرزوهای خود را برای سال جدید بر زبان می آورند و از خداوند طلب یاری می کنند. همچنین گره زدن سبزه به عنوان نمادی از آغاز سال جدید و تعهد به تلاش و کوشش برای آینده ای روشن تلقی می شود. در برخی از مناطق، رسم بر این است که دختران دم بخت سبزه را به نیت ازدواج و بخت گشایی گره بزنند.
پس از گره زدن سبزه، بسیاری از افراد آن را به آب روان می اندازند. این عمل به نیت رها کردن غم ها و مشکلات و آرزوی خوشبختی و سلامتی انجام می شود. در دنیای امروز، با وجود تغییرات بسیاری که در سبک زندگی انسان ها رخ داده است، سنت گره زدن سبزه همچنان در بین ایرانیان رواج دارد. این سنت، به عنوان نمادی از هویت و فرهنگ ایرانی، از نسلی به نسل دیگر منتقل شده است. حفظ و تداوم این سنت، به حفظ و تقویت فرهنگ و آداب و رسوم ایرانی کمک می کند.
چرا سیزده بدر نحس پنداشته می شود؟
در فرهنگ عامه ایرانی، عدد سیزده گاه با نحسی همراه بوده است. این باور در مورد سیزده بدر نیز وجود دارد و برخی از افراد این روز را نحس می پندارند. در برخی از فرهنگ ها، عدد سیزده به عنوان عددی نحس شناخته می شود. این باور ریشه در تاریخ و اعتقادات مذهبی دارد. همچنین در برخی از وقایع تاریخی، سیزدهم به عنوان روزی نحس و با مرگ و میر همراه بوده است و برخی از افراد معتقدند که در روز سیزده بدر، احتمال وقوع تصادفات و اتفاقات ناگوار بیشترمی باشد. اما هیچ دلیل علمی و منطقی برای اثبات نحسی سیزده بدر وجود ندارد.
در مقابل، سیزده بدر از جهات مختلفی خجسته و مبارک شمرده می شود. همانطور که گفتیم در دوران باستان، سال نو کشاورزی از سیزدهم فروردین آغاز می شد و مردم این روز را به عنوان روزی مبارک و پربرکت جشن می گرفتند. در نهایت، نحس یا خجسته بودن سیزده بدر به باور و اعتقاد افراد بستگی دارد اما مهم این است که از این روز به عنوان فرصتی برای شاد بودن، تفریح و لذت بردن از طبیعت استفاده کنیم.
غذاهای سنتی سیزده بدر
در کنار آداب و رسوم مختلف این روز، خوراکی های سنتی نیز نقش مهمی در خاطره انگیز شدن سیزده به در دارند. برخی از غذاهای سنتی ایرانی در سیزده به در عبارتند از:
سبزی پلو با ماهی: این غذای محبوب، به عنوان نمادی از سبزی و برکت در سفره سیزده به در جای دارد. پخت ماهی در این روز، یادآور سفره هفت سین و آرزوی فراوانی و برکت در سال جدید است.
کوفته: در برخی مناطق ایران، پخت کوفته به عنوان غذای اصلی سیزده به در مرسوم است. تنوع در مواد اولیه و روش پخت کوفته در نقاط مختلف ایران، این غذا را به یکی از خوراکی های جذاب و متنوع این روز تبدیل کرده است.
آش رشته: آش رشته، غذای نذری محبوب ایرانیان، در سیزده به در نیز پخت و میل می شود. این آش، با تنوع مواد اولیه و طعم دلنشین، به عنوان غذای کامل و مقوی در این روز به شمار می رود.
خوراک های سنتی:
- سمنو: نمادی از برکت و شیرینی
- کوکو سبزی: خوراکی ساده و خوشمزه
- تخم مرغ رنگی: یادآور سفره هفت سین
- آجیل و شیرینی: تنقلات محبوب سیزده به در
- سنجد: نمادی از سلامتی و طول عمر
- کاهو سکنجبین: خوراکی خنک و گوارا
نکاتی برای حفظ محیط زیست در سیزده بدر
- از ظروف یکبار مصرف استفاده نکنید.
- برای روشن کردن آتش، از مکان های مشخص شده استفاده کنید و از آتش زدن بوته ها و درختان خودداری کنید.
- از ریختن مواد شوینده و زباله در آب روان خودداری کنید.
- از رها کردن زباله در طبیعت خودداری کنید و کیسه زباله همراه خود داشته باشید.
- ماهی قرمزهای سفره هفت سین را در آب های آزاد رها نکنید.
- سیزه های سفره هفت سین را در رودخانه ها، دشت ها و خیابان ها رها نکنید.
- از شکستن شاخه ها و آسیب رساندن به گیاهان خودداری کنید.
- برای حفظ سلامت خود و دیگران، قوانین رانندگی را رعایت کنید.
- ️از شلوغی بیش از حد در مکان های گردشگری خودداری کنید و به حفظ آرامش طبیعت کمک کنید.
به حفظ و پاکیزگی طبیعت احترام بگذاریم. با رعایت این نکات، می توانیم از سیزده بدر در طبیعت لذت ببریم و در عین حال، به حفظ محیط زیست برای نسل های آینده کمک کنیم.
سخن آخر
سیزده بدر، جشنی باستانی و زیبا می باشد که فرصتی برای تجدید دیدار انسان با طبیعت و قدردانی از نعمت های الهی است. در این روز، فارغ از غم و غصه، در کنار خانواده و دوستان به تفریح و سرگرمی می پردازیم و از زیبایی های طبیعت لذت می بریم. اما این روز، فقط به تفریح و سرگرمی خلاصه نمی شود. حفظ و پاکیزگی طبیعت، وظیفه ای همگانی است که در سیزده بدر اهمیت بیشتری نیز دارد. بیاییم با رعایت نکات ساده ای مانند کاهش تولید زباله، عدم استفاده از ظروف یکبار مصرف، خودداری از روشن کردن آتش در طبیعت، و حفظ و پاکیزگی محیط زیست، به حفظ و تداوم این سنت زیبا کمک کنیم و سیزده به در را به روزی خاطره انگیز برای خود و دیگران تبدیل کنیم.
علاوه بر این، سیزده بدر فرصتی برای ترویج فرهنگ و آداب و رسوم ایرانی است. می توانیم با برگزاری بازی های سنتی، پخت غذاهای سنتی، و قصه گویی و نقل داستان های مربوط به سیزده بدر، به نسل های آینده، فرهنگ و هویت ایرانی را آموزش دهیم. امیدواریم که این مطلب، اطلاعات مفیدی را در مورد سیزده به در در اختیار شما قرار داده باشد.
