خانه اردیبهشت عودلاجان یکی از نمونه های بارز تلاش معماری و مهندسی ایرانی است که  طراح و بازسازش سعی درحفظ اصالت فرهنگی و معماری ایران را داشته است. در این مقاله قصه یِ مرمت خانه اردیبهشت عودلاجان را بازگو می‌کنیم تا مخاطب های بیشتری با این خانه تاریخی آشنا شوند. خانه اردیبهشت یکی از خانه های قدیمی تهران است که به واسطه ی کاوش های در جریان مرمت احتمال می‌ دهند این خانه در دوران زند ساخته شده است. در این مقاله مجله یِ گردشگری بیسان گشت مهر به معرفی این خانه اردیبهشت و بازسازی اش می پردازد.

خانه اردیبهشت عودلاجان کجاست ؟

این خانه در یکی از محله های قدیمی شهر تهران به نام پامنار است. این خانه در تهران، خیابان پامنار، کوچه خلیلی مفرد، کوچه آقا موسی بن بست اول قرار دارد. خانه اردیبهشت عودلاجان امروزه یکی از قلب های فرهنگی هنری شهر تهران به شمار می رود. این خانه به عنوان خانه محله عودلاجان معرفی می شود و عودلاجان منطقه بزرگی از شهر تهران است که از شرق خیابان ناصر خسرو شروع می شود و تا  خیابان ری امتداد پیدا می کند. محله ی پامنار تهران یکی از بخش های منطقه عودلاجان به حساب می آید. از همین رو خانه اردیبهشت هم به عنوان خانه منطقه عودلاجان معرفی شده است.

خانه اردیبهشت چگونه احیا شد؟

در سال ۱۳۹۵ یک روند به نام «استقرار، معماران، هنرمندان و مجموعه داران در بافت تاریخی تهران » شکل گرفت. این جریان برای احیای یافت تاریخی شهر تهران بود که این خانه ها توسط معماران و هنرمندان بازسازی شوند و به عنوان دفتر کار خود از آن استفاده کنند. در نهایت این طرح به خاطر جا به جایی  مدیران شهرداری به نتیجه نرسید. از بین این جمع آقای بهروز مرباغی دست از تلاش برنداشت و به دنبال احیای یکی از خانه های تاریخی تهران بود. وی توانست خانه تاریخی خانه میرزا محمد ناظر را در طرح بی_او-تی احیا کند.

(طرح بی_او-تی از جمله قرارد های مشارکتی است که ملک به صورت محدود برای بازسازی و احیا در اختیار طرف قرارداد می دهد.)

هنگامی که آقای مرباغی این خانه را برای احیا از شهرداری گرفتند بخش اعظم این خانه ویران شده و فقط قسمت از دیوارها باقی مانده بود. این خانه پر از زباله و نخاله بود. آقای بهروز مرباغی با دقت به احیای این خانه پرداختند در گوشه ای از سمت حیاط به یک حمام خصوصی رسیدند با بررسی این حمام این احتمال را دادند که این خانه قدمتی قبل از دوره ی قاجار داشته باشد و به دوره زند برسد. خانه اردیبهشت یا یک سرداب، دو بخش شاه نشین و اتاق های اطراف مرمت شد. یکی از شاه نشین ها دفتر کار آقای مرباغی است. در قسمت دیگر هم فعالیت های فرهنگی و هنری در آن آنجا می شود. در این خانه نشست های با عنوان شب موزه، شب فیلم مستند، شب موسیقی برگزار می شود و بسیاری از اهالی و فرهنگ و هنر برای گذراندن اوقات فراغت خود به این خانه زیبا می آیند.

جدا از نشست های فرهنگی هفته نامه دو صفحه ای برای ساکنان محله چاپ می شود و در وب سایت خانه اردیبهشت نیز قرار می گیرد. از مهم ترین فضاهای خانه اردیبهشت سرداب و یا زیرزمین آن است که به صورت کافه ای سنتی و کلاسیک است. در این کافه سنتی شما صدها جلد مرتبط با تاریخ و فرهنگ ایران شناسی را می بینید که می توانید در فضای آرام به مطالعه بپردازید. خانه اردیبهشت یک خانه تمام اعیار فرهنگی است که درقلب تهران نفس می کشد. البته در این خانه صنایع دستی هم به فروش می رسد که علاقه مندان می توانند از کالا های مورد نظر یک صنایع دستی زیبا را انتخاب  و خریداری کنند و به پایداری بخشی از میراث فرهنگی کمک شایانی داشته باشند.

تاریخچه خانه اردیبهشت و کوچه آقا موسی

کوچه آقا موسی در محله پامنار یکی از کوچه های قدیمی شهر است که تا به امروزه اطلاعات موثق و مدونی درباره ی آن نداریم اما باید به شما بگوییم که آقای موسی از خاندان حاج موسی تاجر است. خاندان حاج محمد موسی اصالت شیرازی داشتند، هنگامی که تهران به عنوان پایتخت انتخاب می شود  یکی از فرزندان این خاندان به نام حاج ابوالحسن تهرانی  که در قزوین زندگی می کردند و از تاجر های به نام این شهر هم بوده اند به سمت شهر تهران می آید. فرزند وی آقای علی تاجر تهرانی است که از تاجرهای به نام بوده است و دارای یک فرزند به نام محمد موسی بوده است. محمد موسی نیز در تهران راه پدر را ادامه داد و به کارت تجارت پرداخت. این اطلاعات را آقای احمد اعتمادفر باز خوانی و تکمیل کرده است که در وب سایت خودشان قرار دادند. احتمال دارد که نام کوچه آقا موسی برگرفته از این خاندان باشد. البته باید این نکته را اضافه کنیم که برخی از پژوهشگران هم این کوچه را مرتبط به آقا موسی آشپز ناصرالدین شاه قاجار می دانند و جالب است که تا مدتی هم به این کوچه سرایدار باشی می گفتند و در نقشه عبدالغفار از نقشه های قدیمی تهران هم به همین نام است. هر چند این نام خیلی بی ربط به آشپز و آشپز باشی هم نیست.

ساکنان اصلی خانه اردیبهشت را نمی‌دانیم چه کسانی بودند. در نقشه دارالخلافه تهران که در زمان ناصرالدین شاه تهیه شده این خانه به عنوان خانه میرزا محمد ناظر معرفی شده است. هر چند با توجه به پروژه و احیای این خانه احتمال می دهند که این خانه به دوران زند هم برسد. خانواده تهرانیان به مدت ۷۰ سال در این خانه سکونت داشتند و سپس خانواده پیاب تا سال ۱۳۸۴ در این خانه مستقر بوده اند. پس از این سال خانه به تصرف شهرداری در می آید و خالی از سکونت رها می شود و از همین رو هم تخریب می شود. سال ۱۳۹۵ بخت و اقبال به ابن خانه رو می کند و این خانه توسط مهندس بهروز مرباغی احیا می شود و امروزه یکی از زیباترین خانه های شهر تهران خانه اردیبهشت است.

معماری خانه اردیبهشت

این خانه دارای سر در ورودی و پیر نشین است که با گذر از هشتی وارد حیاط خانه می شوید. در میان حیاط یک حوض مرکزی و یک باغچه کوچک بهمراه سایه سار یک درخت  است که روح هر کسی را جلا می هد. اتاق های  خانه اردیبهشت در جهت حنوبی، شرقی و شمال است.  در ضلع شرقی اتاق سه دری است و یک در بزرگ را می بینید که در آن تعبیه شده است و در مجموع پنج در را دارد. در زیر زمین ضلع شرقی کافه کتابِ خانهِ اردیبهشت قرار دارد که فضای دل انگیز و روح نوازی دارد و اگر دوست دارید ساعاتی از شلوغی تهران به دور باشید می تواند این مکان دنج را انتخاب کنید. در ظلع جنوبی با یک پلکان به اتاق دیگر منتهی می شود که در این اتاق صنایع دستی به فروش می رسد. در ضلع شمالی هم سالنی برای برپایی نشست های فرهنگی و هنری تعبیه شده است که درای پنجره های رنگی است و در طی روز هم زیبایی دو چندانی را دارد.

در ضلع شمالی حمام خصوصی خانه اردیبهشت از عهد قدیم وجود دارد. این خانه از معدود خانه های قدیمی تهران به حساب می آید که دارای یک حمام شخصی بوده است و شما می توانید خزینه آن را ببینید. این که این خانه حمام داشته است نشان از مالک ثروتمند و تاثیرگذار بوده که احتمال می دهند با دربار درارتباط بوده و یا مالک خانه  از طبقه ی تجار هم بوده  است. معماری این خانه به همان سبک معماری قاجار است و اتاق های پنج دری و سه دری در بازسازی ان به کار گرفته شد است. فضای زیر زمین و سرداب هم به شکل قدیمی خود است که در نهایت دقت بازسازی شده است.

 

سخن پایانی:

در این مقاله خانه اردیبهشت پامنار برای شما مخاطب اهل سفر معرفی کردیم. چنانچه علاقه دارید خانه های قدیمی محله پامنار را ببینید می توانید در تور محله پامنار از سوی آژانس بیسان گشت مهر شرکت کنید و دریک روز چندین خانه قدیمی شهر تهران به همراه محله پامنار را بازدید کنید.