آشنایی با آداب و رسوم و فرهنگ مردم وان ترکیه

این مقاله، سفری است به عمق فرهنگ و آداب و رسوم مردم وان. در این گشت و گذار با باورهای ارزشمند، هنرهای اصیل و جلوه‌های زندگی اجتماعی مردم وان آشنا میشویم.

آشنایی با آداب و رسوم و فرهنگ مردم وان ترکیه

در پهنه فلات آناتولی شرقی، جایی که تاریخ باستان در تار و پود مناظر طبیعی خیره‌کننده گره خورده است، شهر کهن و پر رمز و راز وان خودنمایی می‌کند. این نگین درخشان در حاشیه شرقی کشور ترکیه، نه تنها به واسطه دریاچه افسانه‌ای‌اش، بزرگترین دریاچه ترکیه، شهره آفاق است، بلکه گنجینه‌ای از آداب و رسوم اصیل و فرهنگی غنی را در دل خود جای داده است. وان، با قدمتی هزاران ساله که رد پای تمدن‌های گوناگون از اورارتویی‌های مقتدر گرفته تا سلجوقیان و عثمانیان را بر چهره خود حک کرده، امروزه نیز همچون پلی استوار، گذشته پربار خود را به حال پر تکاپو پیوند زده است.

سفر به وان، فراتر از بازدید از آثار باستانی و لذت بردن از طبیعت بکر آن، غوطه‌ور شدن در دریای عمیق فرهنگ و سنت‌های مردمان خونگرم و مهمان‌نواز این خطه است. مردم وان، با دلی گشاده و لبخندی صمیمی، میراث‌داران آداب و رسومی هستند که سینه به سینه و نسل به نسل منتقل شده و همچنان در تار و پود زندگی روزمره آن‌ها جاری است. از مراسم‌های سنتی و جشن‌های باشکوه گرفته تا هنرهای دستی ظریف و غذاهای لذیذ محلی، هر گوشه از این شهر داستانی برای گفتن و تجربه‌ای برای آموختن دارد. این مقاله، سفری است به عمق فرهنگ و آداب و رسوم مردم وان. در این گشت و گذار با باورهای ارزشمند، هنرهای اصیل و جلوه‌های زندگی اجتماعی مردم وان آشنا میشویم.

اگر قصد سفر به وان را دارید پیشنهاد میکنیم از صفحه تور وان ما بازدید کنید.

تاریخچه شهر وان

شهر وان، با قدمتی که به هزاره‌های پیش از میلاد بازمی‌گردد، شاهد فراز و نشیب‌های بسیاری بوده است. نخستین نشانه‌های سکونت در این منطقه به تپه تلکی‌تپه در نزدیکی ساحل دریاچه وان مربوط می‌شود. اما دوران شکوفایی اولیه وان با ظهور پادشاهی اورارتو در قرن نهم پیش از میلاد رقم خورد. شهر "توشپا"، که امروزه به عنوان ارگ باستانی وان شناخته می‌شود، به پایتخت این تمدن قدرتمند بدل گشت و از آن زمان، وان به عنوان یک مرکز مهم سیاسی، نظامی و فرهنگی در منطقه جایگاه خود را تثبیت کرد. اورارتویی‌ها با ساخت قلعه‌ها، معابد و سیستم‌های آبیاری پیشرفته، میراثی ماندگار در این سرزمین بر جای گذاشتند که هنوز آثار آن قابل مشاهده است.

پس از افول اورارتوها، وان تحت حاکمیت امپراتوری‌های گوناگونی از جمله مادها، هخامنشیان، سلوکیان، ارمنیان و بیزانسی‌ها قرار گرفت. در قرن یازدهم میلادی، با ورود سلجوقیان به آناتولی، وان نیز به تدریج تحت نفوذ آن‌ها درآمد. در سده‌های بعد، این شهر بارها میان قدرت‌های منطقه‌ای مختلف دست به دست شد تا اینکه در اوایل قرن شانزدهم میلادی، در پی نبردهای میان امپراتوری عثمانی و صفویان، به تصرف عثمانیان درآمد و برای قرن‌ها بخشی از این امپراتوری وسیع باقی ماند. در دوره عثمانی، وان همچنان اهمیت خود را به عنوان یک مرکز تجاری و اداری حفظ کرد و شاهد ساخت بناهای متعددی با معماری اسلامی بود. تحولات قرن بیستم و جنگ جهانی اول، آسیب‌های جدی به شهر وارد کرد، اما وان بار دیگر برخاست و امروزه به عنوان یکی از شهرهای مهم و دیدنی ترکیه شناخته می‌شود که تاریخ کهن خود را در کنار مدرنیته به نمایش می‌گذارد.

دین و مذهب شهر وان

در شهر وان، مانند بیشتر مناطق ترکیه، اکثریت قاطع مردم مسلمان هستند. با این حال، تنوع قومی و تاریخی این منطقه باعث شده است تا مذاهب و اعتقادات دیگری نیز در میان ساکنان آن وجود داشته باشد. به طور کلی، می‌توان گفت که اسلام دین غالب در وان است و بیشتر مردم پیرو مذهب سنی هستند. با این وجود، به دلیل همجواری با ایران و وجود جمعیت قابل توجهی از کردهای علوی در منطقه، اقلیتی از شیعیان علوی نیز در وان زندگی می‌کنند. در گذشته، به دلیل حضور ارامنه در این منطقه، کلیساهای تاریخی متعددی نیز در وان وجود داشته‌اند که برخی از آن‌ها هنوز هم به عنوان آثار تاریخی پابرجا هستند، اما امروزه پیروان ادیان غیرمسلمان در این شهر بسیار اندک هستند. بنابراین، در یک نگاه کلی، وان شهری با اکثریت مسلمان و اقلیتی از پیروان سایر مذاهب است.

زبان و گویش های رایج در وان

در شهر وان، مانند بسیاری از مناطق دیگر ترکیه، زبان رسمی و اصلی، ترکی استانبولی است. این زبان در تمامی ادارات دولتی، مدارس، رسانه‌ها و در تعاملات رسمی و تجاری مورد استفاده قرار می‌گیرد. بنابراین، گردشگران و افرادی که به این شهر سفر می‌کنند، برای برقراری ارتباط در بیشتر موقعیت‌ها می‌توانند از زبان ترکی استانبولی استفاده کنند. با این حال، به دلیل موقعیت جغرافیایی وان در شرق ترکیه و نزدیکی آن به مناطق کردنشین، زبان کردی نیز در میان بخش قابل توجهی از مردم این شهر رایج است. به طور خاص، گویش کرمانجی از زبان کردی، که یکی از پرگویش‌ترین شاخه‌های زبان کردی است، به طور گسترده در وان و مناطق اطراف آن صحبت می‌شود. بنابراین، در تعاملات روزمره و در میان جوامع محلی، شنیدن و استفاده از زبان کردی امری معمول است. این تنوع زبانی، نشان‌دهنده غنای فرهنگی و تاریخی این منطقه است.

فرهنگ غذایی وان

فرهنگ غذایی وان، همچون سایر جنبه‌های فرهنگی این شهر، ترکیبی غنی از تأثیرات مختلف تاریخی و جغرافیایی است. قرار گرفتن در منطقه آناتولی شرقی و همسایگی با ایران، ارمنستان و مناطق کردنشین، تنوع و طعم‌های منحصربه‌فردی را به سفره‌های وان بخشیده است. برخی از ویژگی‌های برجسته و غذاهای مشهور این منطقه عبارتند از:

پنیر گیاهی (اوتلو پنیر - Otlu Peynir):

این پنیر یکی از شاخص‌ترین محصولات غذایی وان است. در تهیه آن از شیر گوسفند، بز یا گاو و همچنین گیاهان معطر کوهستانی خاص این منطقه استفاده می‌شود. این گیاهان طعم و عطر ویژه‌ای به پنیر می‌بخشند و آن را بسیار لذیذ و متفاوت می‌کنند. اوتلو پنیر معمولاً به عنوان صبحانه یا همراه با غذاهای دیگر سرو می‌شود.

کباب تابه ای وان (Van Tava):

این کباب یکی از غذاهای محبوب و سنتی وان است. گوشت بره یا گاو به صورت قطعات کوچک خرد شده و با پیاز، فلفل و ادویه‌های مختلف در تابه پخته می‌شود. طعم لذیذ گوشت و ادویه‌ها، این غذا را به یک انتخاب عالی تبدیل کرده است.

ماهی اینجی کفالی (İnci Kefali):

دریاچه وان زیستگاه نوع خاصی از ماهی به نام اینجی کفالی است که طعم بسیار مطبوعی دارد. این ماهی به روش‌های مختلف از جمله کبابی، بخارپز و سرخ شده تهیه و در رستوران‌ها و خانه‌های وان سرو می‌شود. صید این ماهی در فصل‌های خاصی انجام می‌شود و از اهمیت اقتصادی و فرهنگی برای منطقه برخوردار است.

آش دوغ (Ayran Aşı):

این آش سنتی و مقوی که بر پایه دوغ، گندم و نخود تهیه می‌شود، یکی از غذاهای پرطرفدار در وان به ویژه در فصل‌های سرد سال است. افزودن سبزیجات معطر محلی، طعم و عطر دلنشینی به این آش می‌بخشد.

نان‌های محلی:

در وان انواع مختلف نان‌های محلی پخته می‌شود که هر کدام طعم و بافت خاص خود را دارند. از جمله این نان‌ها می‌توان به نان تنوری (tandır ekmeği) و لواش (lavaş) اشاره کرد که معمولاً به صورت تازه تهیه و همراه با غذاها سرو می‌شوند.

صبحانه وان (Van Kahvaltısı):

صبحانه در وان یک وعده غذایی بسیار مهم و مفصل است. سفره صبحانه معمولاً شامل انواع پنیر (به ویژه اوتلو پنیر)، عسل، مربا، خامه، زیتون، تخم مرغ، گوجه فرنگی، خیار، سبزیجات تازه و نان‌های محلی است. این تنوع و فراوانی، صبحانه وان را به یک تجربه غذایی منحصربه‌فرد تبدیل کرده است.

علاوه بر این‌ها، در رستوران های برتر وان می‌توان انواع غذاهای سنتی ترکی و همچنین تاثیرات آشپزی مناطق همجوار را نیز مشاهده کرد. استفاده از مواد اولیه تازه و محلی، ادویه‌های خوش عطر و روش‌های پخت سنتی، از ویژگی‌های بارز فرهنگ غذایی وان به شمار می‌رود.

آیین ها و مراسم های سنتی وان

در شهر وان نیز مانند سایر مناطق ترکیه، آیین‌ها و مراسم‌های سنتی ریشه در تاریخ، فرهنگ، مذهب و جغرافیای این منطقه دارند. برخی از مهم‌ترین و برجسته‌ترین این آیین‌ها و مراسم عبارتند از:

جشن نوروز:

به عنوان نمادی از آغاز بهار و تجدید حیات، نوروز در وان نیز با شور و هیجان خاصی جشن گرفته می‌شود. به دلیل نزدیکی وان به ایران و وجود جمعیت کرد در این منطقه، آیین‌های سنتی نوروز مانند روشن کردن آتش، پریدن از روی آن، تهیه غذاهای محلی و دید و بازدید از اقوام و دوستان با شکوه بیشتری برگزار می‌شود. در سال‌های اخیر، برگزاری مراسم عمومی نوروز با حضور هزاران نفر در وان به یک سنت تبدیل شده است.

مراسم عروسی سنتی:

آداب و رسوم ازدواج در وان نیز از سنت‌های دیرینه پیروی می‌کند. مراحلی مانند خواستگاری، نامزدی و برگزاری جشن عروسی با آداب خاصی انجام می‌شود. شب حنابندان، که شبی ویژه برای عروس و زنان فامیل است، با مراسم حنا گذاشتن، آواز خواندن و رقصیدن برگزار می‌شود. در روز عروسی نیز، همراهی عروس از خانه پدری تا خانه داماد با موسیقی محلی و رقص‌های سنتی از رسوم رایج است.

مراسم مذهبی:

به عنوان شهری با اکثریت مسلمان، اعیاد مذهبی مانند عید فطر و عید قربان با اهمیت فراوان جشن گرفته می‌شوند. در ماه رمضان، مراسم افطاری دادن، کمک به نیازمندان و برگزاری نمازهای جماعت در مساجد رونق دارد. همچنین، مراسم سوگواری محرم و صفر نیز با احترام و مشارکت مردم برگزار می‌شود.

جشنواره‌ها و مراسم محلی:

در طول سال، ممکن است جشنواره‌ها و مراسم محلی دیگری نیز در وان برگزار شود که ریشه در سنت‌ها و فرهنگ خاص این منطقه دارند. این مراسم می‌توانند شامل جشن‌های برداشت محصول، مراسم یادبود بزرگان و رویدادهای فرهنگی و هنری باشند که به حفظ و اشاعه میراث فرهنگی وان کمک می‌کنند.

مهمان‌نوازی:

اگرچه مهمان‌نوازی یک آیین خاص نیست، اما جزء جدایی‌ناپذیر فرهنگ مردم وان و به طور کلی مردم ترکیه است. استقبال گرم از مهمانان، اصرار بر پذیرایی و فراهم کردن آسایش آن‌ها از ارزش‌های مهم در این فرهنگ به شمار می‌رود.

این‌ها تنها نمونه‌هایی از آیین‌ها و مراسم‌های سنتی هستند که در شهر وان زنده نگه داشته شده‌اند و نقش مهمی در حفظ هویت فرهنگی و اجتماعی این منطقه ایفا می‌کنند. برای شناخت دقیق‌تر، بررسی عمیق‌تر هر یک از این مراسم و همچنین سایر آداب و رسوم محلی ضروری است.

موسیقی و رقص های محلی وان

در شهر وان، موسیقی و رقص‌های محلی نیز از تنوع فرهنگی و تاریخی این منطقه نشأت می‌گیرند و ترکیبی از عناصر ترکی و کردی را در خود جای داده‌اند. به دلیل حضور جمعیت قابل توجهی از کردها در وان و مناطق اطراف، موسیقی کردی با گویش کرمانجی از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است. این موسیقی معمولاً شامل آوازهای حماسی، عاشقانه و فولکلوریک است که با سازهایی مانند باغلاما (ساز زهی شبیه به عود)، زورنا (نوعی سرنا) و دهل نواخته می‌شود. علاوه بر موسیقی کردی، موسیقی سنتی ترکی نیز در وان شنیده می‌شود. این موسیقی می‌تواند شامل مقام‌های سنتی، تصنیف‌ها و قطعات سازی باشد که با سازهایی مانند عود، قانون، کمانچه و نی اجرا می‌شوند. در مناطق شرقی ترکیه، از جمله وان، سنت عاشیقی نیز رواج دارد. عاشیق‌ها، نوازندگان و شاعران دوره‌گردی هستند که داستان‌ها و افسانه‌های محلی را با ساز باغلاما همراه با آواز برای مردم نقل می‌کنند.

رقص‌های کردی (هه‌لپرکی) در وان بسیار رایج و متنوع هستند. این رقص‌ها معمولاً به صورت گروهی و با حرکات هماهنگ انجام می‌شوند و نمادی از همبستگی و شادی هستند. رقص "ديلان" یکی از معروف‌ترین انواع رقص کردی است که در مراسم عروسی و جشن‌ها اجرا می‌شود. ریتم تند و حرکات پرشور از ویژگی‌های این رقص‌هاست.  رقص‌های سنتی ترکی نیز در وان اجرا می‌شوند، اگرچه ممکن است به اندازه رقص‌های کردی برجسته نباشند. این رقص‌ها می‌توانند شامل حرکات ظریف و موزون دست و پا، همراه با چرخیدن و حرکات نمایشی باشند. در مراسم عروسی و جشن‌های خانوادگی ممکن است نمونه‌هایی از این رقص‌ها دیده شود.

پوشش مردم وان

پوشش مردم در وان ترکیبی از لباس‌های مدرن و سنتی است. در زندگی روزمره، بیشتر افراد از لباس‌های رایج شهری استفاده می‌کنند، اما با توجه به بافت فرهنگی سنتی‌تر و مجاورت با مناطق کردنشین، الگوهای خاصی نیز به چشم می‌خورد. زنان در وان تنوع قابل توجهی در پوشش دارند؛ برخی از روسری و مانتو استفاده می‌کنند، در حالی که دیگران پوشش مدرن‌تری را برمی‌گزینند. با این حال، به طور کلی، پوشش در این شهر نسبت به شهرهای بزرگتر محافظه‌کارانه‌تر است و در مراسم‌های سنتی و مذهبی، پوشش محتشمانه‌تری رایج است.

تأثیر فرهنگ کردی نیز در پوشش برخی از مردم وان مشهود است، به ویژه در مناطق روستایی و در مراسم‌های خاص. لباس‌های سنتی کردی که اغلب رنگارنگ و گشاد هستند، برای زنان شامل دامن‌های بلند و پرچین و برای مردان شامل شلوارهای گشاد می‌شوند. حفظ این الگوهای سنتی در کنار گرایش به لباس‌های مدرن، نشان‌دهنده پیوند مردم وان با ریشه‌های فرهنگی خود و همچنین پویایی اجتماعی این منطقه است.

سوغات وان:

سوغات شهر وان، همچون فرهنگ غنی آن، تنوع چشمگیری دارد و می‌تواند یادگاری‌های ارزشمندی از این شهر زیبا باشد. برخی از مهم‌ترین و محبوب‌ترین سوغات وان عبارتند از:

پنیر گیاهی (اوتلو پنیر - Otlu Peynir): بدون شک، اوتلو پنیر مشهورترین سوغات خوراکی وان است. این پنیر خوشمزه و معطر که با گیاهان کوهستانی خاص منطقه تهیه می‌شود، طعم و عطر بی‌نظیری دارد و یک انتخاب عالی برای علاقه‌مندان به پنیر و طعم‌های محلی است. می‌توانید آن را از بازارهای محلی و فروشگاه‌های مواد غذایی تهیه کنید.

عسل: منطقه وان به دلیل داشتن مراتع غنی و گل‌های متنوع، عسل مرغوبی نیز تولید می‌کند. عسل‌های طبیعی و ارگانیک این منطقه با طعم و کیفیت بالا، یک سوغات سالم و لذیذ به شمار می‌روند.

مرباهای خانگی و محلی: در وان می‌توانید انواع مرباهای خانگی و محلی تهیه شده از میوه‌های تازه و فصلی را پیدا کنید. مربای زردآلو، توت فرنگی و انجیر از جمله طعم‌های محبوب هستند.

صنایع دستی بافته شده: وان دارای سنت دیرینه‌ای در زمینه بافت فرش، گلیم و جاجیم است. این دستبافته‌های زیبا با طرح‌ها و رنگ‌های اصیل، نمادی از هنر و فرهنگ این منطقه هستند و می‌توانند به عنوان یک سوغات ماندگار و ارزشمند خریداری شوند.

نقره و جواهرات: در بازارهای وان می‌توانید زیورآلات نقره‌ای و جواهرات دست‌ساز با طرح‌های سنتی و مدرن پیدا کنید. این زیورآلات می‌توانند یادگاری‌های زیبا و شخصی از سفر به وان باشند.

ادویه‌جات محلی: بازارهای وان مملو از عطر و رنگ ادویه‌های محلی و خوشبو هستند. می‌توانید انواع ادویه‌های ترکی و کردی مورد استفاده در غذاهای محلی را به عنوان سوغات تهیه کنید.

محصولات چرمی: وان در زمینه تولید محصولات چرمی نیز فعال است و می‌توانید کیف، کفش و سایر محصولات چرمی با کیفیت خوب را از فروشگاه‌های محلی خریداری کنید.

سنگ‌های تزئینی و صنایع دستی سنگی: به دلیل موقعیت جغرافیایی وان و وجود معادن سنگ‌های مختلف، می‌توانید اشیاء تزئینی و صنایع دستی ساخته شده از سنگ‌های محلی را به عنوان سوغات تهیه کنید.

هنگام خرید سوغات در وان، حتماً از بازارهای محلی و فروشگاه‌های سنتی دیدن کنید تا بتوانید محصولات اصیل و باکیفیت را با قیمت مناسب پیدا کنید و از نزدیک با فرهنگ و هنر این منطقه آشنا شوید.

امنیت وان برای مسافران

در مورد امنیت شهر وان برای مسافران، به طور کلی می‌توان گفت که وان در مقایسه با برخی دیگر از شهرهای شرقی ترکیه، از امن ترین شهرهای ترکیه برای سفر و زندگی است. بسیاری از گردشگرانی که به این شهر سفر کرده‌اند، احساس امنیت و آرامش را در آن تجربه کرده‌اند و میزان جرم و جنایت در این شهر پایین گزارش شده است. با این حال، به دلیل موقعیت مرزی وان و نزدیکی آن به مناطق ناآرام‌تر، توصیه می‌شود که مسافران همواره هوشیار باشند و از نزدیک شدن به مناطق مرزی و پرتنش خودداری کنند. همچنین، رعایت قوانین محلی و احترام به آداب و رسوم مردم وان نیز در حفظ امنیت و داشتن سفری بی‌خطر مؤثر است.

در سال‌های اخیر، دولت ترکیه تدابیر امنیتی را در مناطق مرزی از جمله مرز وان با ایران افزایش داده است. این تدابیر شامل ساخت دیوار بتنی، حفر خندق و استفاده از تجهیزات پیشرفته برای نظارت شبانه‌روزی است. هدف از این اقدامات، جلوگیری از مهاجرت‌های غیرقانونی، مبارزه با قاچاق و جلوگیری از نفوذ گروه‌های تروریستی عنوان شده است.

توصیه‌های ایمنی برای مسافران وان:

• همواره از آخرین وضعیت امنیتی منطقه از طریق منابع معتبر و سفارت کشور خود مطلع شوید.
• مدارک شناسایی و گذرنامه خود را در مکان امن نگهداری کنید.
• از حمل مقادیر زیاد پول نقد خودداری کنید و از کارت‌های اعتباری استفاده نمایید.
• به افراد ناشناس اعتماد نکنید و از پذیرفتن اشیاء یا پول از آن‌ها خودداری کنید.
• در مکان‌های شلوغ و بازارهای محلی مراقب وسایل شخصی خود باشید.
• از تردد در مناطق خلوت و تاریک به ویژه در ساعات پایانی شب خودداری کنید.
• در صورت بروز هرگونه مشکل، با پلیس محلی یا کنسولگری کشور خود تماس بگیرید.
• شماره تلفن‌های اضطراری شهر وان را همراه داشته باشید.

با رعایت این نکات و حفظ هوشیاری، می‌توانید سفری امن و لذت‌بخش به شهر زیبای وان داشته باشید و از جاذبه‌های فرهنگی و طبیعی آن بهره‌مند شوید.

سخن آخر

در پایان این سفر کوتاه در میان آداب و رسوم و فرهنگ پربار شهر وان، می‌توان دریافت که این نگین شرق آناتولی، فراتر از مناظر چشم‌نواز و تاریخ کهن خود، گنجینه‌ای ارزشمند از سنت‌ها و باورهایی است که سینه‌به‌سینه حفظ شده و همچنان در زندگی روزمره مردمان خونگرم و مهمان‌نواز آن جاری است. از طعم بی‌نظیر اوتلو پنیر و عسل مرغوب گرفته تا نوای دلنشین موسیقی کردی و رقص‌های پرشور، از پوشش رنگارنگ سنتی تا آیین‌های ریشه‌دار نوروز و عروسی، هر گوشه از فرهنگ وان داستانی برای گفتن و تجربه‌ای برای آموختن دارد.

امید است این آشنایی مختصر، دریچه‌ای نو به سوی درک عمیق‌تر این فرهنگ گشوده و پلی باشد برای تعاملات فرهنگی سازنده‌تر و احترام متقابل. وان با آغوشی باز پذیرای مسافران و جویندگان فرهنگ است و بی‌تردید، لمس نزدیک این آداب و رسوم، خاطراتی ماندگار و تجربه‌ای غنی را برای هر بازدیدکننده‌ای رقم خواهد زد. بگذارید سفر به وان، تنها بازدید از یک شهر نباشد، بلکه غوطه‌ور شدن در دریای عمیق فرهنگ و اصالت مردمان آن باشد.