قلعه الموت ؛ دژ مستحکم حسن صباح

در فاصله 105 کیلومتری از قزوین، قلعه ای تاریخی با نام قلعه الموت قرار گرقته است. این قلعه در حدود سال 865 میلادی ساخته شده است.بخش عمده  قلعه الموت در گذر زمان ویران شده و فقط آثاری از آن باقی مانده است.  این قلعه در سال 1381 به عنوان یکی از آثار ملی ایران ثبت شده است.

وجه تسمیه قلعه الموت

نام قلعه الموت به معنای آشیانه عقاب است. این کلمه از دو بخش ال و اموت شکل گرفته است.ال یا اله به معنای عقاب است و اموت به معنای آموختن است گفته می شود یکی از پادشاهان دیلمی این مکان را جهت ساختن قلعه توسط یک عقاب پیدا کرده است و به همین دلیل نام الموت را برای آن بر می گزیند.

معماری قلعه الموت

این قلعه بر فراز صخره ای به ارتفاع 2163 متر بنا شده است. قله این صخره به حدی بزرگ است که ساخت دژ بر بالای آن امکان پذیر بوده و دژی به گستره ی 20000 متر مربع ساخته می شود.این منطقه کوهستانی ، استراتژیک و صعب العبور بوده است و قلعه به واسطه مشرف بودن به راه بین قزوین و مازندران و تسلط به این راه ، می توانست جاده بین عراق عجم و مازندران را مسدود کند. مردم محلی این قلعه را با نام قلعه حسن می شناسند.

قلعه دارای دو بخش شرقی وغربی است. کارشناسان بر این عقیده اند که بخش غربی قلعه الموت محل اقامت حسن صبح به مدت 35 بوده است و در بخش شرقی، پاسداران قلعه الموت و خانواده های ایشان ساکن بوده اند. بخش غربی را به دلیل داشتن ارتفاع بیشتر، جورقلا یا پیلاقلا به معنی قلعه بالا یا قلعه بزرگ می نامند. دیوار شرقی قلعه بالا، طولی حدود 10 متر و ارتفاعی بین 4 تا 5 متر دارد. این دیوار از سنگ و ملات گچ ساخته شده و هنوز پابرجاست. در سمت شمال غربی قلعه بالا دو اتاق وجود دارد که در دل سنگ کنده شده اند. در یکی از اتاق ها چاله ای کوچک از آب وجود دارد که چنانچه آب آن را تخلیه کنید، مجدد پر می شود. دیوار شمالی قلعه بالا به طول 12 متر و پهنای یک متر در کنار پرتگاه مخوفی ساخته شده است. همچنین در قلعه بالا، حوض آبی ساخته شده است که همچنان در اثر بارش ها در فصل زمستان و بهار، آب دارد. در کنار این حوض سنگی ، درخت تاک کهنسال و شادابی نیز به چشم می خورد. برخی براین باورند این درخت توسط شخص حسن صباح کاشته شده است.

تعدادی آخور برای حیوانات، سه آب انبار کوچک و چند اتاق، آثاری است که در حال حاضر ویران شده اند و فقط بقایایی از آن ها قابل مشاهده است. بین دو قلعه بالا و پایین میدانگاهی وجود داشته که این دو قسمت قلعه را از یکدیگر جدا می کرده است.

از نیازهای اصلی ساکنان این قلعه تامین آب آشمیدنی بوده است، بنابراین با طراحی خاص آب را از طریق آب روهایی که در دل سنگ ایجاد کرده بودند از مسیر دور به آب انبارهای  قلعه هدایت می کرده اند. در حال حاضر در قسمت شمال شرعی پای کوه، غار کوچکی مشاهده می شود که از آب روهای قلعه الموت بوده است. در قسمت غرب قلعه قبرستانی قدیمی به نام اسبه کله چال وجود دارد. قلعه  از مصالحی چون سنگ، آجر، ملات گچ، کاشی و تن پوش های سفالی ساخته شده است.

ساختار دفاعی قلعه الموت

در سمت جنوبی قلعه، خندقی ساخته بودند که آن را از آب پر می کرده و راه نفوذ از این سمت به قلعه مسدود بوده است. همچنین در سایر قسمت ها، هر جا که احتمال نفوذ بوده است، خندقی کنده شده و همچنین دیوار را به صورت مورب ایجاد کرده اند تا احتمال نفوذ را به حداقل برسانند.

به طور کلی قلعه کوهستانی است و ارتفاع و ضخامت دیوارها بر حسب شکل صخره در بخش های مختلف با یکدیگر تفاوت داشته است.از برج های قلعه الموت، سه برج باقی مانده اند که برج شرقی سالم ترین است. تنها راه ورود به قلعه از پای برج شرقی و چند متر پایین تر از آن امکان پذیر است. پس از عبور از تونلی به طول شش متر وعرض و ارتفاع دو متر که در داخل صخره ها کنده شده است، برج جنوبی و دیوارآن نمایان می شود.

بین برج شمالی و شرقی دیواری قرار دارد وآثاراستحکامات بیشتری دراین بخش از جمله برج های کوچکتر به چشم می خورد. دیوارهای قلعه  در همه بخش ها دارای یک دیوار پشت بندی است که ارتفاع آن 8 متر و ضخامت  آن تا دو متر است.

تاریخ قلعه الموت

قلعه الموت مقر فرماندهی حسن صباح بنیانگذاراسماعیلیان الموت بود. حسن صباح در سال 1090 میلادی قلعه را تصرف کرد و در دوره نزاع های داخلی سلجوقیان، استحکامات قلعه را افزایش داده و انبارهای بزرگ آذوقه ایجاد نمود. همچنین سیستم آبیاری خاصی را ایجاد کرد تا قلعه بی نیاز شود و توان مقابله با محاصره های طولانی مدت را داشته باشد. سرانجام سپاه سلجوقیان به فرماندهی امیریورنتاش به این قلعه حمله می کند و نزاع بین سلجوقیان و اسماعیلیان ایران از آن زمان آغاز می شود.

در متون تاریخی اشاره شده است که حسن صباح بعد از طرد شدن از دربار سلجوقیان به مصر می رود و در مصر با اصول مذهب اسماعیلیان آشنا شده و سپس به ایران باز می گردد. وی در ایران به دنبال محل مناسبی برای فعالیت های خود می گردد و بعد از جستجوی فراوان، سرانجام  این قلعه را می یابد. روایت های گوناگونی در این زمینه وجود دارد، اما گفته می شود حسن صباح  قلعه را به مبلغ سه هزار دینار طلا از حاکم قبلی آن خریداری می کند.

حمدالله مستوفی در کتاب خود راجع به قلعه الموت نوشته است که حسن صباح این قلعه را در سال 486 هجری قمری تصرف کرد و اکنون دژ صباح نیز نامیده می شود. در کتاب نزهة القلوب نوشته حمدالله مستوفی، تاریخ ساخت این بنا سال ۲۴۶ هجری قمری ذکر شده است. در این سال خلافت با متوکل خلیفه عباسی است.

سرانجام قلعه الموت

سرانجام قلعه الموت در سال 654 هجری قمری به فرمان هلاکوخان مغول به اتش کشیده شد، این قلعه کتابخانه ای با بیش از 400 هزار جلد کتاب داشت و از مراکز علمی مهم آن روزگار به حساب می آمد. با وساطت عطاملک جوینی برخی از آثار کتابخانه آن حفظ گردید. اگرچه بعد ها عده ای از پیروان اسماعیلیه مجددا قلعه را تصرف می کنند ولی زیاد دوام نمی آورند. در عصر صفویه این بنا به زندان تبدیل شد. البته شواهدی از زندگی برخی افراد بلند مرتبه نیز در این قلعه یافت شده است.

در زمان قاجار از آجرهای این قلعه جهت ساخت و ساز در مکان های دیگر استفاده شد. همچنین حفاری های متعدد جهت یافتن گنج و عوامل طبیعی به مرور زمان این قلعه را به سمت نابودی کشاند. گفته شده گنج عظیمی در این قلعه پنهان شده است. کارشناسان بر این باورند که تزئینات کاشیکاری در داخل قلعه مربوط به آرامگاه حسن مصباح  هست و احتمالا پیروان او در زمان های گذشته سعی در بازسازی این آرامگاه داشته اند.

چگونه به قلعه الموت برویم؟

مسافت تهران تا قلعه الموت 240 کیلومتر است که حداقل 4 ساعت طول خواهد کشید . البته ناگفته نماند که این مسیر بسیار پرپیچ و خم است و گاهی زمان بیشتری طول میکشد.

جهت رفتن به قلعه الموت از تهران به سمت قزوین ، نرسیده به قزوین مسیر فرعی قلعه الموت را در پیش بگیرید و به سمت معلم کلایه حرکت کنید. 10 کیلومتر قبل از معلم کلایه، مسیر دریاچه اوان را مشاهده خواهید کرد. گاهی گردشگران قبل از بازدید قلعه به سمت دریاچه اوان رفته و حتی گاهی شب را نیز در کنار دریاچه کمپ می زنند و صبح مجدد به سمت قلعه حرکت می کنند. 10 کیلومتر بعد از معلم کلایه به دو راهی قلعه الموت و گرمارود خواهید رسید و به سمت قلعه الموت حرکت کنید.

پلکان قلعه الموت

به منظور درک عظمت قلعه الموت می بایست از پله های تعبیه شده برای قلعه بالا بروید و قلعه را از نزدیک ببینید. این پله ها به منظور رفاه حال گردشگران در زمان قاجار ساخته شده اند و در گذشته وجود نداشته اند. قبل از این پله ها از قاطر برای بالا رفتن استفاده می شده است. تعداد این پله ها زیاد است و حدودا 45 دقیقه طول می کشد تا به بالای پله ها برسید. بعد از بالا رفتن از پله ها به تابلوی قلعه حسن صباح ، خداوندگار الموت خواهید رسید. برای تمام بخش های قلعه سقف برزنتی تعبیه شده است و بازدید از بخش های داخلی قلعه ممنوع  است.

ارتفاع بالای قلعه  سبب می شود تا منظره مناسبی را برای عکاسان حرفه ای و سایر گردشگران باشد. از بالای قلعه شما دید مناسبی به دره الموت، رودخانه اندج و دشت گازرخان خواهید داشت و در بعضی قسمت ها که منظره زیبا تر است، گاهی گردشگران صف می بندند تا به  نوبت از خود عکس بگیرند. باید در نظر داشت که تعداد زیاد پله ها باعث خستگی گردشگران می شوند وپیشنهاد می شود مسئولین جهت افزایش تعداد بازدید تسهیلاتی را برای گردشگران همچون تله کابین در نظر بگیرند.

اقامت در نزدیک قلعه الموت

جهت اقامت می توانید به معلم کلایه که تنها 9 کیلومتر با قلعه فاصله دارد و یا روستای گازرخان بروید. نزدیکترین هتل به موقعیت قلعه،هتل نویذر در روستای گرمارود با فاصله 20 کیلومتری است.

وسایل مورد نیاز

در هنگام سفر به قلعه الموت حتما کفش مناسب پیاده روی، لباس گرم، آب، کلاه و عینک آفتابی و کرم ضد آفتاب و خوراکی به همراه داشته باشید. در صورت احتمال بارش، همراه داشتن بارانی نیز فراموش نشود.چنانچه با وسیله شخصی به قلعه الموت سفر می کنید، حتما باک بنزین خود را پر کنید. بهترین زمان بازدید از قلعه الموت اواخر بهار و اوایل تابستان می باشد.

سخن پایانی:

در این مقاله قلعه الموت قزوین معرفی شد. در آژانس گردشگری بیسان گشت مهر، تورگروهی قلعه الموت هر ماه برگزار می شود که یکی از جاذبه های آن،این قلعه شگفت آوراست. چنانچه دوست دارید این قلعه تاریخی را ببینید، می توانید درتورگروهی قلعه الموت از آژانس بیسان گشت مهر شرکت کنید.