در شهر تهران ده ها جاذبه گردشگری وجود دارد. برخی از این جاذبه ها هنوز مقصد گردشگرهای فرهنگی قرار نگرفته است و بسیاری آن ها را نمی شناسند. یکی از جاذبه های مهم شهر تهران که در جنوب این شهر واقع شده است آتشکده بهرام ری است. این آتشکده برابر اسناد حفاری اشمیت و دمرگان، لیونل بی یر به دوران ساسانی باز می رسد. در این مقاله مجله گردشگری بیسان گشت مهر به معرفی آتشکده بهرام ری یا آتشکده تپه میل می پردازد تا با ویژگی های این بنا آشنا شوید و این جاذبه شهر تهران را هم بشناسید.

آتشکده بهرام ری یا تپه میل در کجا قرار دارد؟

این آتشکده در دل استان تهران واقع شده است. این آتشکده در ۱۲ کیلومتری جنوب شرق شهرری در جاده ری به ورامین قرار گرفته است. آتشکده ری در روستای چال طرخان ری قرار دارد. سکونتگاه روستای چال طرخان به دوران ساسانی می رسد و گچبری های متعددی از این روستا در طی حفاری مختلف به دست آمد که امروزه در موزه ملی در بخش ساسانی نگهداری می شود.

برای دسترسی به آتشکده بهرام ری در جاده ری به ورامین باید بروید و ۱۲ کیلومتر طی کنید تا به روستاهای چالطرخان و عشق آباد  برسید. روبروی این آتشکده جای پارک است و همین چنین در داخل هم سرویس بهداشتی تعبیه شده است. این آتشکده دارای پلکان راه کوبی هست که به راحتی می توانید از آن بالا بروید.

وجه تسمیه آتشکده بهرام ری

آتشکده بهرام ری دو نام دارد. این آتش به تپه میل هم معروف است. در باره ی وجه تسمیه آن باید عنوان کنیم پس از آن که باستان شناس آلمانی اریخ آف اشمیت در دهه سی خورشیدی در این محوطه و اطراف آن حفاری کرد گچبری های با موضوع شکار آهو پیدا کرد که آن را منسوب به بهرام گور از پادشاهان ساسانی دانستند از این همین رو به این آتشکده، آتشکده بهرام می گفتند. نام دیگر این محوطه آتشکده تپه میل است. از دور ورودی نمای ایوان با ستون های ستبر شبیه میل های راهنما مسافران که در دل جاده ها ساخته می شده است، از همین رو محلی ها به آن تپه میل هم می گفتند.

تاریخچه آتشکده در ایران

قدمت تاریخچه آتشکده می توانیم به آتشکده دوره ی مادی ها می رسد. در دوران هخامنشی آتشکده باشکوهی به دست نیامده است هر چند که حضور آتش بر نقش برجسته های هخامنشی را داریم. بیشترین آتشکده باقی مانده در ایران به دوران ساسانی می رسد. البته باید خاطر نشان کنیم که براساس متون در دوره هخامنشی و اشکانی آتشکده های مختلفی در فلات ایران زمین وجود داشته است که در طی سالیان دراز تخریب شده است و در دل زمین مدفون مانده اند که هنوز کاوش نشده است.

در زمان ساسانیان سه دسته آتشکده وجود داشته است. آتشکده ای که مختص شاهان ساسانی بوده است که آتشکده ی آذر گشنب بود  معروف ترین آن ها بوده است. آتشکده های که به خاندان  مغ ها رهبرهای دینی زردشتی متعلق بوده است و نامش آتشکده آذر فرنبغ بوده است. آتشکده آذر برزین مهر که متعلق به خانواده های کشاورزها بوده است و عموم مردم از آن استفاده می کردند. خوب است بدانید که از آتشکده های شاهی مردم عام نباید استفاده می کرده آمد و ورود آن ها به این مکان ها ممنوع بوده است.

هر شهر و روستا برای خودش آتشکده داشته است که با ورود اسلام بسیاری از آتشکده ها خاموش شده است. در متون ساسانی به آتشکده ری اشاره شده است. از همین رو با بررسی و حفاری در این بنا این فرضیه اثابت شده است که بنای تپه میل  شباهتی زیادی به آتشکده دوران ساسانی که در متون نام برده شده است دارد و این بنا به عنوان آتشکده ری نام گزاری شده است. از دوره ساسانیان حدودا پنج آتشکده بزرگ و شاهی به یادگار مانده است که یکی از آن ها در شهرری قرار دارد. بزرگترین آتشکده پادشاهان ساسانی در تخت سلیمان در شهرستان شیز است که هم چنان سالم باقی مانده است و یکی از مهم ترین اثرهای ثبت یونسکو در ایران هم هست.

معماری آتشکده بهرام ری

آتشکده بهرام ری بر روی تپه ای به ارتفاع ۱۸ متر ساخته شده است. طول این تپه باستانی ۲۰ متر است و پهنای آن ۲۵ متر است. مسیر پایین تپه به بالای تپه دارای پلکان است. گردشگرها به راحتی می توانند از آن بالا بروند و اطراف این تپه باستانی را ببینند. پیرامون این تپه ۱۸ متری تپه های کوچک دیگری هم قرار گرفته است. طبق مستندات باستان شناسی این بنا در سه طبقه بوده است. امروزه فقط سازه های به جامانده از معماری ساسانی بر روی تپه می بینیم.

مجموعه محوطه آتشکده بهرام ری به وسعت ۸۰۰ در ۹۰۰ هست. بنای آتشکده در جهت شرقی_غربی ساخته شده است. در روی تپه یک تالار ستون دار است که در دو طرف رواق داشته است و در انتها به یک ایوان می‌رسد. از داخل ایوان یک دالان باستانی است که گویا موبد از همین دالان آتش را می آورده است و مراسم آیینی را انجام می‌داده اند. دالان به طرف غرب تپه می رسد. که پایه های یک ایوان دیگر که برای ورودی بوده است را می بینید. در اطراف این تپه نیزاری بوده است که در گذشته تالاب آبی بوده است و به مرور زمان خشکد شده است. این بنا دارای چهار در ورودی نیست و طرف ورود خروج غربی و شرقی دارد. البته این احتمال هست که دارای دالان های طواف بوده است که تخریب شده است. داخل بنا ستون های گچبری نزدیک به دوهزار ساله را می بینید که سر بر زمین گذاشته اند. آتشکده بهرام ری یکی از مهم ترین آثار ساسانیان در ایران است که از دهه اواخر ۲۰ تا سال ۷۰ چندین مرتبه کاوش شده است. آخرین حفاری به سرپرستی خانم دکتر شیبانی بوده است که در نیمه دوم دهه هفتاد انجام شده است.

بخشی از این بنا گویا در حمله اعراب به ایران خراب شده است. در متون بعد از اسلام هم اشاره شد که یزدگردسوم آتش آتشکده ری با خود به مرو بوده است و این نشان از حمله اعراب به آتشکده ری بوده است. البته پس از حمله اعراب  در طول صد ها سال به خاطر شرایط جوی باد، باران این بنا به شدت آسیب دیده است. آنچه که امروز شما می بینید چهارطاقی به همراه دوقوس ایوان است. و یک تالار ستون دار اصلی یا مرکزی به همراه رواق بوده است که نشانی از آتشکده ساسانی ری است.

تزیینات به کار رفته در آتشکده ری

از مهم ترین تزیینات به کار رفته در آتشکده ری میتوان گچ بری را نام برد. گچ بری که در طرح های برگ کنگر، مو یا همان انگور و طرح های هندسی است. در این آتشکده طرح های و نقوش جانوری به دست نیامده است و هر آنچه که باقی مانده است طرح های گیاهی و هندسی که خائز اهمیت است.

اولین حفار آتشکده ری دمرگان فرانسوی بوده است و سپس دکتر اریخ آف اشمیمت آلمانی آن را حفاری کرده است. یحیی کوثری و شهریار عدل از دیگر  کاوشگران این مجموعه سترگ بودند در دهه سی مرمت آجری در این بنا شده است که قوس های آجری سالمی را امروز می بینید. جالب است بدانید که در سال ۱۳۳۴ این اثر به شماره ۴۰۷ در فهرست آثار ملی ثبت شده است پس از انقلاب هم کاوشگرهای چون سید محمد موسوی، زرین تاج شیبانی، محمد رحیم صراف، سیف الله کامبخش فرد، حسن فاضلی، محمد اسماعیل اسماعیلی جلودار، حمیده چوبک و شیبانی در آتشکده ساسانی ری به حفاری  پرداختند.  پس از کاوش ها این محوطه با تمهیدات اولیه برای بازدید د نزد عموم قرار گرفته است.

سخن پایانی:

در این مقاله آتشکده ساسانی ری معرفی شد. در آژانس گردشگری بیسان گشت مهر، تورهای ری گردی هر ماه برگزار می شود که یکی از جاذبه های آن، آتشکده ری است. اگر دوست دارید این آتشکده بزرگ را ببینید  می توانید در تور ملک ری از آژانس بیسان گشت مهر شرکت کنید.