سرای سعدالسلطنه قزوین، بزرگ ترین کاوانسرای درون شهری خاورمیانه
سرای سعدالسلطنه قزوین یکی از جاذبه های دیدنی این شهر است که در سال 1377 به ثبت آثار ملی رسید. کارکرد این کاروانسرا در گذشته به عنوان یک سرای بازرگانی بوده و مساحت آن 26 هزار متر مربع بوده است. بنابراین سعدالسلطنه، بزرگ ترین کاروانسرای داخل شهری ایران و بزرگ ترین کاروانسرای شهر قزوین است. در این مجموعه در حال حاضر، چندین فروشگاه صنایع دستی و آموزشگاه های هنری و تعدادی کافه و رستوران قراردارد. در این مقاله مجله گردشگری بیسان گشت به معرفی سرای سعدالسلطنه می پردازیم.
سرای سعدالسلطنه، راسته ی غربی قیصریهسرای سعدالسلطنه کجاست؟
سرای سعدالسلطنه در مرکز شهر قزوین در خیابان امام خمینی واقع شده است. برای رفتن به سرای سعدالسطنه می توانید از میدان ولی عصر با تاکسی های خطی به میدان آزادی ( سبزه میدان قدیم ) بروید. سپس به سمت خیابان امام خمینی رفته؛ با کمی پیاده روی به سرای سعدالسلطنه خواهید رسید. از سبزه میدان تا سرای سعدالسلطنه فقط 7 دقیقه پیاده روی خواهید داشت. همچنین با اتوبوس خط 101 در پایانه الغدیر نیز می توانید به خیابان امام خمینی بروید. کاخ چهلستون، موزه و بازار قزوین در نزدیکی سرای سعدالسلطنه واقع شده اند.
سرای قیصریه در کاروانسرای سعدالسلطنهمعرفی سرای سعدالسلطنه
یکی از زیباترین و معروف ترین بناهای تاریخی قزوین، کاروانسرای سعدالسلطنه است. قدمت این کاروانسرا به زمان ناصرالدین شاه قاجار میرسد. این بنای تاریخی با نام هایی همچون سرای سعدالسلطنه، سرای سعدیه و بازارچه سعدالسلطنه نیز شناخته میشود. گفته شده است که کاروانسرا در میدان چوگان یا میدان سعادت در دوره صفویه ساخته شده بود و به همین دلیل به آن سرای سعادت نیز میگفتند.
سرای سعداسلطنه، راسته ی وزیر به سمت غربتاریخچه سرای سعدالسلطنه
در زمان حکومت ناصرالدین شاه قاجار، مراودات تجاری زیادی توسط حاکم قزوین با روسیه و ترکیه انجام می شد. بنابراین محمد باقر خان سعدالسلطنه اصفهانی، حاکم قزوین در اواخر دوره سلطنت ناصرالدین شاه قاجار، یعنی در سال ۱۳۱۰ هجری قمری دستور داد تا کاروانسرایی به مساحت ۲٫۷ هکتار و با حدود ۴۰۰ حجره در این شهر ساخته شود. نام این کاروانسرا برگرفته از نام حاکم قزوین (محمد باقر خان سعدالسلطنه اصفهانی) است. ساخت این کاروانسرا توسط دو معمار اصفهانی و قزوینی و در طی دو سال انجام شد و سرانجام در سال 1312 هجری قمری به بهره برداری رسید.
تا قبل از جنگ جهانی اول، کاروانسرای سعدالسلطنه، مرکز تجاری محسوب میشد، اما بعد از تغییرات سیاسی حکومت روسیه، عملا جایگاه خود را بهعنوان پل ارتباطی تجارت بین اروپا و آسیا از دست داد و به صورت نیمه فعال درآمد. برخی از حجرههای کاروانسرا به شکل غرفههای تجاری مستقل درآمدند و برخی دیگر کاربری انبار پیدا کردند. بخشی از کاروانسرای سعدالسلطنه نیز به کارخانه آرد و کارخانه تولید کشمش تبدیل شد و سایر بخش ها به عنوان کارگاه های تولیدی کفش و یا فرش بافی و همچنین کارگاه چوب بری به کار می رفتند. بدلیل تعدد کارگاه های چوب بری، مردم تا مدت ها از این سرا بهعنوان «بازار چوب» نام می بردند.
در سال ۱۳۷۷ این بنای ارزشمند رو به ویرانی بود و فقط ۱۰ واحد در کاروانسرای سعدالسلطنه فعالیت می کردند. بنابراین سازمان میراث فرهنگی، به تدریج شروع به خرید حجرهها کرد و پس از مدتی این مجموعه از طریق سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری کشور به سازمان بهسازی و نوسازی شهرداری قزوین واگذار گردید تا بازسازی و مرمت شود. سرای تاریخی سعدالسلطنه ابتدا به عنوان زیر مجموعه بازار قزوین ثبت شد و سپس به صورت مجزا و با نام کاروانسرای سعدالسلطنه به ثبت آثار ملی رسید.
چهارسوق در سرای سعدالسلطنهمعماری سرای سعدالسلطنه
جالب است بدانید که سرای سعدالسلطنه یکی از ارزشمندترین آثار دوره قاجاریه است و در بین ۳۸ بنای منتخب میراث فرهنگی کشور قرار دارد. از لحاظ بنا نیز بعد از گذشت حدود 136 سال همچنان سالم است. نقشه کاروانسرا به شکل چهارضلعی است و در هر ضلع آن حیاط و چهار ایوان به چشم میخورد. طاق نمای ایوانها با آجر تزیین شده و در داخل سقف ایوانها نیز با مقرنس تزیین شده است.
این بنا به شکلی اصولی مرمت شده است و معماری بی نظیر مجوعه شما را به وجد خواهد آورد. همچنین امروزه در فضای داخلی سرای سعدالسلطنه قزوین نورپردازی زیبایی انجام شده است که بازدید از این بنا را جذاب تر می کند.
نقشه یرای سعد السلطنهبخش های مختلف سرای سعدالسطنه
سرای سعدالسلطنه بدلیل وسعت دارای چندین حمام، سرا، تیمچه، شترخان، راسته، چهارسوق، مسجد و آبانبار است و از این لحاظ با سایر کاوانسراهای ایران متفاوت است. از جمله بخش های مختلف آن می توان به: سرا یا راسته قیصریه، سرای وزیر، سرای سعدیه، گرمابه رضوی و مسجد حاج ملا آقا و شترخان اشاره کرد که همگی در امتداد یکدیگر قرار گرفته اند .
ورودی
ورودی اصلی این بنا در خیابان امام خمینی واقع شده است و یک طاقنما در دو طرف آن قرار دارد. پس از ورود با سقفی مدور که فاقد نورگیراست مواجه خواهید شد. از طریق این ورودی، به حیاط اصلی سرا هدایت خواهید شد. پس از در ورودی یک هشتی وجود دارد که تزئینات آجر و کاشی این هشتی چشم نواز است و سقف یزدی بندی شده است.
حیاط ها
سرای سعدالسلطنه هفت حیاط دارد که امروزه برای آن ها نام های نگارالسلطنه، سعدالسلطنه، بهشتیان، سعدیه، قهرمانی، شترخان و حیاط خدمات در نظر گرفته شده است.
حیاط سعدالسلطنه:
وسعت این حیاط حدود 3 متر مربع است که حدود 1.5 متر مربع آن فضای باز و مابقی فضای نیمه باز است. این حیاط ۳۲ حجره یک طبقه در چهار طرف خود دارد و همگی آنها بر روی سکوهایی با ارتفاع یک متر ساخته شدهاند. زیر سکوها، پنجرههای کوچکی قرار دارد که سبب می شود تا هوا بین سکوها در گردش باشد و از مرطوب شدن و نم گرفتن حجرهها جلوگیری می کند. هر حجره دو بخش دارد: ایوانچه و پستو. پستو فضای کوچکی پشت حجره است که به منظور نگهداری وسایل اضافی از آن استفاده می شود و چیزی مشابه انباری و یا کمد است. ایوانچه دارای تزیینات کاشیکاری و سقفی رسمیبندی شده است. کاروانها می توانستند از آب شرب داخل حوض این حیاط استفاده کنند. کف ایوانها و همچنین راهروهای جلوی حجرهها همگی سنگ فرش هستند و در تقاطع ضلعهای حجره، دو گوشه قرار دارد.
حیاط نگارالسلطنه:
این حیاط در غرب مجموعه سعدالسلطنه فقط دارای دو حجره وهمچنین دو انبار بسیار بزرگ است و درب آن از سمت غربی به داخل راسته وزیر گشوده میشود. حیاط نگارالسلطنه محل تخلیه بار کاروانها بار بوده و کسی حق اتراق در این مکان را نداشته و افراد شب را در مکانی دیگر سپری می کردند. مساحت این حیاط تقریبا ۱.5 متر مربع است که ۲۴۴ متر مربع آن فضای روباز و باقی، فضای سربسته و نیمهباز هستند.
حیاط قهرمانی:
در سمت شرق شترخان، حیاط قهرمانی قرار دارد که مساحت آن ۱,۸۶۰ متر است و۷۰۶ متر مربع از این فضا رو باز است. پلان حیاط قهرمانی شبیه به حیاط بهشتیان است و حجرهها همگی در همکف قرار گرفته اند. حیاط قهرمانی راه مستقیم به بیرون از مجموعه ندارد و این تنها حیاط این مجموعه است که از چنین ویژگی ای برخوردار است. حجره ها در اطراف حیاط قرار گرفتهاند و یک انباری نیز در گوشه جنوب شرقی آن وجود دراد.
حیاط خدماتی:
حیاطی فاقد حجره است.
حیاط سعدیه:
نام یکی دیگر از حیاط ها، سعدیه است که در غرب حیاط سعدالسلطنه قرار گرفته است. از نظر برخی، زیباترین حیاط مجموعه همین حیاط سعدیه است و تزئینات بیشتری نسبت به سایر حیاطها دارد. وسعت این حیاط ۲,۹۰۰ متر مربع است و دو ایوان در شمال و جنوب خود دارد که با آجر و کاشی به زیبایی تزیین شده است. راهروی ضلع شمال شرقی حیاط سعدیه دارای یک گنبد بزرگ و دو سقف مدور( عرقچین) است. همچنین دارای ارسیهای زیبا و سقفی با تزئینات هندسی آجرکاری و کاشیکاری است. درب ورودی حیاط از چوب ساخته شده است ولی روکش آن فلزی و دارای گل میخهای تزیینی است. این حیاط دارای 10 حجره دو طبقه است که همین دو طبقه بودن حجره ها تفاوت اساسی آن با سایر حیاط ها است. انبار بزرگی نیز در پشت حجرههای قسمت شرقی قرار گرفته و دارای تعدادی ستون است. حمامی نیز با نام سعدیه داخل این حیاط واقع شده است.
حیاط شترخان:
درب ضلع جنوبی سرای قیصریه به حیاط شترخان باز می شود که در حقیقت محل ورود کاروان ها بوده است و اگر هوا مساعد بود، کاروان ها بار خود را داخل حیاط خالی می کردند ولی در هوای بارانی، بارها را در ضلع شمالی این حیاط که فضایی با بیش از ۱۰۰ ستون موسوم به بارانداز اصلی تخلیه میکردند. از بارانداز بهعنوان اصطبل نیز استفاده می شده و حلقههایی برای بستن افسار اسبها بر روی ستونها تعبیه شده بود. در طرف دیگر بارانداز، حیاط کوچکی قرار دارد که نقش آن تامین نور و تهویه هوای بارانداز بوده است. در حقیقت حیاط شترخان محل استراحت کوتاه مدت کاروان ها بوده است. درب بزرگی نیز در سمت غرب حیاط واقع شده است که راه ورود به راسته وزیر است و مقابل دیوار شمالی مسجد النبی گشوده میشود.
ورودی شترخانحیاط بهشتیان:
بهشتیان نام سرایی در شمال غربی سرای سعدالسلطنه است که ورود به آن هم از سمت شمال سرا در خیابان اصلی و همین طور از سمت بازارچه سعدالسلطنه امکان دارد. سرای بهشتیان دارای دو تالار بزرگ، دو رواق و همچنین هشت حجره است. حجرههای حیاط بهشتیان در طبقه همکف قرار دارند. این حیط دارای یک آب انبار نیز هست.
یکی از حیاط های سرای سعدالسلطنهچهارسوق
چهارسوق زیباترین بخش این بنا ست که دارای یک گنبد کاشی کاری شده بزرگ و در حقیقت محل اتصال خیابان به سرای سعدالسلطنه است. سقف آن به صورت عرقچین ساخته شده است و چهار طرف آن نیز چهار نیم گنبد وجود دارد که باعث بزرگ تر نشان دادن فضا می شود.
در گنبد سه کتیبه دیده میشود. یکی از آن ها تاریخ اتمام ساخت بنا را 1312 هجری قمری نشان می دهد. کتیبه دوم نام معماران است . این بنا توسط استاد مهدی چگینی و استاد حسن خنجری ساخته شده است. بر روی کتیبه سوم عبارت سنه یونت ایل به معنی «سال اسب» حک شده است. رنگ کاشی های چهارسوق عمدتا زرد و فیروزه ای است. در ضلع غربی چهارسوق راهرویی قراردارد که دارای یک هشتی با نورگیرهایی به همراه میله های آهنی است و در سمت دیگر راهرو، دربی با گل میخ های تزیینی قرار دارد.
حیاط کوچکی نیز در انتهای چهار سوق است که فقط ۳۱۳ متر مربع وسعت دارد و ۱۸۸ متر مربع آن فضای باز است. مابقی مساحت حیاط شامل حجرههایی متعلق به ارامنه قزوین بوده است. در قسمت غرب چهارسوق، دالان قیصریه است که درب بزرگ آن راه ورود به راسته وزیر است.
حجره ها
امروزه اکثر حجرههای کاروانسرا به مغازههای صنایع دستی وسوغاتی فروشی تبدیل شدهاند و علاوه بر بازدید از این بنای تاریخی می توانید از این محصولات خریداری کنید.
گرمابه ها
در دوره قاجارگرمابه ای به نام رضوی و با وسعتی حدود ۱۸۰۰ متر مربع در کنار مسجدالنبی ساخته شد و در سال ۱۳۸۴، بهعنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسید.در شمال شرقی حیاط سعدیه، گرمابه ای به همین نام قرار دارد. بعد از عبور از درب ورودی این حمام ، به راهروی ۳۰ متری در زیر حجرهها خواهید رسید و در انتها به سربینه حمام خواهید رسید. گرمخانه حمام در جنوب سربینه واقع شده است و دارای گنبد است و دو قسمت در شرق و غرب آن وجود دارد که روی هم یک فضای مستطیلی شکل را تشکیل میدهند.
راسته وزیر
راسته وزیر در غرب کاروانسرای سعدالسلطنه واقع شده است و نقش آن ارتباط با معبر شهری بوده است. مساحت ۱,۹۲۶ متر مربع بوده و از خیابان امام آغاز میشود و تا دیوار مسجد النبی در انتهای کاروانسرا امتداد مییابد. مغازه های این راسته در گذشته کارگاه ریسندگی، بافندگی و بافت پتو بودهاند. تعداد این مغازه ها 44 عدد است.
دیدنی های سرای سعدالسلطنه
مغازه ها
در ورودیه سرای سعدالسلطنه مغازه ها و غرفههای بسیار جذابی قرار دارد که با چارچوبهای چوبی تزئین شدهاند و در آن ها صنایع دستی ایرانی و آثار هنری به فروش می رسد. آثار گوناگون نقاشی، فرش ، گلیم ، جاجیم و منبت و... از جمله هنرهایی هستند که در اینجا خواهید دید. علاوه بر خرید میتوانید از سرای سعدالسلطنه و حیاط های زیبای این بنا بازدید نمایید.
کافه ها و رستوران ها
کافهها و رستورانهای متعددی نیز در این سرا افتتاح شده اند. به عنوان مثال کافه ارثیه که یکی از بهترین کافههای شهر قزوین است. این کافه طرفداران زیادی را در شهر قزوین دارد.
موزه شاهنامه، اسطوره ها و مردم شناسی
یکی از بخش های سرای سعدالسلطنه، موزه شاهنامه، اسطوره ها و مردم شناسی است که تمامی آثار هنری آن از گل رس ساخته شدهاند. آثار شامل اسطورهها، قهرمانان ملی ایران در شاهنامه مانند زال ، رستم، اسفندیار، شیرین و فرهاد، کاوه آهنگر، بیژن و منیژه و... میشوند. نام دیگر این موزه آثار سفالین استاد «رضا ازی محمدی» است.
موزه دکتر صالحی قزوین
موزه دکتر صالحی که به درخواست دکتر صالحی و با حمایت بخش نوسازی و بهسازی شهرداری قزوین در سال ۱۳۹۴ در خانه تاریخی سردار مفخم افتتاح شده بود به سرای سعدالسلطنه انتقال یافته است. آثار این موزه شامل هدایای است که دکتر صالحی در دوره وزارت امور خارجه خود از روسای جمهور، نخست وزیر، سفرا و شخصیتهای جهانی دریافت کرده است. با موافقت وزارت امور خارجه این هدایا به قزوین انتقال یافت و در عمارت تاریخی سردار مفخم در معرض دید قرار گرفته بود. این موزه شامل 156 اثر از جمله شمشیر ذوالفقار، نشان و مدالهای ارزشمند، تابلوهای نقاشی و تابلو فرش ها، ساعت و لوازم زینتی است که از ۵۰ کشور جهان به ایران هدیه داده شده اند.
همچنین ۲۳ تابلوی بسیار نفیس نیز در این موزه قرار دارد. علی رغم ارزش بالای هدایای اهدایی به شخص دکتر صالحی، وی آن ها را به مردم ایران وموزه تقدیم نموده است. حتی ساعت زنانهای که کشور عربستان به عنوان هدیه به همسر دکتر اعطا کرده بودند، نیز در بین این هدایا دیده می شود.
سعدالسلطنه کیست؟
باقر خان سعدالسلطنه اصفهانی از رجال عصر قاجار و علی اصغر خان اتابک پسر عمه او بود . ایشان ۱۰ سال و طی دو مرحله در اواخر دوره سلطنت ناصرالدین شاه قاجار بهعنوان حاکم شهر قزوین منصوب شد و در این ده سال بانی اقدامات عمرانی زیادی در شهر قزوین شد. همچنین چهلستون، مسجد جامع و امامزاده حسین (ع) نیز در دوران او مرمت شد. از جمله فعالیتهای مهم او، ساخت مجموعه عظیم سعدالسلطنه در قزوین است که بزرگ ترین کاروانسرای درون شهری خاورمیانه به شمار می آید.
سعدالسلطنه بعضی شبها به صورت ناشناس در شهر رفت و آمد میکرد و عملكرد عمال خود نظیر شب گردها و گزمهها را از نزدیک بررسی می کرد. همچنین، او خبرچینهای متعددی داشت كه اخبار تمامی گوشه های شهر را به اطلاع وی می رساندند. وی فردی بیسواد اما باهوش ، كاردان، لایق و ثروتمند بود و دستی در كارهای خیر داشت. از جمله کارهای او تنظیم قیمتها، جلوگیری از سرقت و شرارت و برقراری امنیت در شهر بود.
در دوره مشروطه دستور به تبعید وی صادر شد که در اثر مقاومت و درگیری، زخمی شده و در راه تهران فوت کرد. او در شمال صحن جدید آرامگاه حضرت معصومه در قم به خاک سپرده شده است.
باقرخان سعدالسلطنه اصفهانینکات بازدید از سرای سعدالسلطنه
- علاوه بر بازدید از این بنای تاریخی و خرید از سرای سعدالسلطنه می توانید از کافهها و رستورانهای متعدد آن نیز استفاده نمایید.
- در این مجموعه مناسبتهای فرهنگی ن مختلفی ظیر نمایشگاه خط ویا نوروزخوانی برگزار میشود.
- این سرا از ساعت 8 الی 21 باز است.
- بازدید از این سرا رایگان است.
سخن پایانی:
در آژانس بیسان گشت مهر، ما تورهای متعددی برای بازدید از قزوین و جاذبه های آن تعریف کرده ایم. شما می توانید با خرید تور گروهی یک روزه قزوین گردی از سرای سعدالسطنه و سایر جاذبه ها ی قزوین بازدید نمایید.
آیا تا کنون از سرای سعداسلطنه بادید کرده اید؟ لطفا نظر خود را در مورد این مجموعه تاریخی با ما به اشتراک بگذارید.
*وارد کردن نام و ایمیل اجباری است | در سایت ثبت نام کنید یا وارد شوید و بدون وارد کردن مشخصات نظر خود را ثبت کنید