رخت شوی خانه زنجان ، بی نظیر در نوع خود
رخت شوی خانه زنجان در قلب بافت تاریخی این شهر و در داخل حصار قدیمی که در حال حاضر یک منطقهٔ پرتراکم مسکونی است، قرار دارد. این سازه در سال ١٣٠٧ خورشیدی و به فرمان شهردار وقت زنجان و به دلیل برودت هوا در زمستانهای زنجان برای بانوان ساخته شده است. در حال حاضر این بنا مرمت شده و از آن به عنوان موزهٔ مردم شناسی زنجان استفاده می شود و قابل بازدید است. این مجموعه ی تاریخی، در فهرست آثار تاریخی ایران به ثبت رسیده است. دراین مقاله مجله ی بیسان گشت مهر به معرفی رخت شوی خانه زنجان می پردازد.
ورودی رخت شوی خانه زنجان، عکاس کامبیز خلفی
تاریخچه رخت شوی خانه زنجان
در سال ١٣٠٧ خورشیدی مصادف با ۱۳۴۷ هجری قمری، علی اکبر توفیقی که رئیس بلدیه زنجان بود (یعنی سمتی مشابه شهردار امروزی را داشت)؛ زمین ساخت رخت شوی خانه زنجان را به مبلغ 185 تومان خریداری و سپس فرمان ساخت آن را صادر کرد. او این زمین را به دلیل پایین بودن ارتفاع آن که خود کمک بزرگی در جمعآوری فاضلاب و استفاده مؤثرتر از آب قنات قلعه چی حاجی میربهاالدین بوده، انتخاب کرد، چراکه تا قبل از آن هرز آب های سطحی در آنجا جمع می شد.
ساخت این رخت شوی خانه بر عهده دو بردار بنا به نام های مشهدی اکبر معمار و مشهدی اسماعیل بنا گزارده شد. در حقیقت یکی از این دو برادر معمار و دیگری بنا بود. این مجموعه تاریخی در سال ۱۳۱۹ در دفتر اندیکاتور اداره ثبت اسناد و املاک زنجان به ثبت رسید و ساخت آن توسط برادران مشهدی تقریبا ۱۵ ماه به طول انجامید. سنگهای استفاده شده در رخت شوی خانه زنجان را از معدن سنگ روستای اژدهاتو استخراج و پس از حجاری به محل بنا حمل می کردند.
موزه مردم شناسی رخت شوی خانه زنجان، عکاس: کامبیز خلفی
آدرس رخت شوی خانه زنجان
این رخت شویخانه در محله باباجمال چوقوری معروف به گودال باباجمال، در قلب بافت تاریخی شهر زنجان قرار گرفته است. شما می توانید از طریق خیابان سعدی، کوچه فرهنگ به رخت شوی خانه زنجان که تقریبا در مرکز شهر زنجان واقع شده است بروید.
بخشی از رخت شوی خانه، عکاس: کامبیز خلفی
کاربرد رخت شوی خانه
هدف اصلی از ساخت رخت شوی خانه زنجان تأمین آسایش زنان به ویژه در فصل زمستان و در داخل یک مجموعه سرپوشیده بوده است. ورود آقایان به رخت شوی خانه ممنوع بوده و فقط زنان البسه خانه خود را در این مکان می شسته اند. چنین بنایی با چنین کاربری ای در هیچ جای ایران دیده نشده است اما شباهت هایی با معماری مسجد عباسقلی خان و دروازه ارگ دارد. این بنا شبانه روزی و استفاده از آن نیز برای بانوان رایگان بوده است.
اما گاهی استفاده کنندگان از رخت شوی خانه، کالاهایی را به خادم آن یعنی معصومه خانم که همسر معمار این بنا بوده است، می داده اند. امروزه کاربری رخت شوی خانه زنجان تغییر کرده است و به موزه مردم شناسی استان زنجان تبدیل شده است و لباس های محلی، زیورآلات و ابزار بانوان زنجان در آن به نمایش گذاشته شده است. در گذشته لباس های محلی بانوان مسن زنجان کوتاه بوده و لباس بلند متعلق به بانوان جوان بوده است.
نمایش البسه گوناگون مردم زنجان
معماری رخت شوی خانه زنجان
آب این محل از قنات قلعچه حاجی میربهاالدین تأمین می شده است. فضاهای رخت شوی خانه شامل دو بخش مدیریت و فضای اصلی شستشوی رخت بوده است. بخش مدیریت خود شامل حیاط و قسمت مسکونی است و بخش رخت شوی خانه دارای چهار قسمت است. حیاط مجموعه به شکل مربع و مستطیل و به مساحت 400 متر مربع است. این حیاط دارای درختکاری و فضای سبز است، و در بخش شمالی حیاط شامل دو اتاق و یک ورودی به مساحت 60 متر قرار دارد. این دو اطاق مطابق با معماری سنتی زنجان ساخته شده است و از این رو حائز اهمیت است.
طول خزینه این رختشویخانه 17 متر، عرض آن ۵۵/۱۱ متر و حدود ۸ متر ارتفاع دارد. تراسی مشرف به فضای رختشوی خانه وجود دارد که شاید شاه نشین و محل مدیریت آن بوده است. ورودی بنا متصل به کوچه های شهر است. یک نفر خادم خانم، کار کنترل و نظارت بر امور رخت شوی خانه را برعهده داشت و در قبال این کار حقوق ماهیانه دریافت میکرد. از معماری این فضا چنین استنباط می شود که معمار این بنا با تسلط به معماری سنتی توانسته است با کمک قوسها و نورگیرها فضای زیبایی را در قسمت بالای انبار سالن اصلی و محل تردد افراد ایجاد کند.
سالن اصلی رخت شوی خانه یازده ستون به طور قرینه دارد و فضای اصلی رخت شوی خانه به دو قسمت مساوی تقسیم شده است و دور نمای زیبایی دارد. سالن رخت شوی خانه 62 متر طول، 13.7 متر عرض و مساحت آن 850 مترمربع است. این محل دارای 4 عدد حوضچه و مجاری آب بین آن هاست. آب مورد نیاز جهت شستشو با عبور از یک مجرا، ابتدا به حوض اول داخل و سرریز می شود و سپس به حوض دومی می ریزد. در طرفین شرقی و غربی این حوض، دو مجرای دیگر آب قرار دارد که تا انتهای سالن به حوض سوم و قرینه حوض دوم امتداد دارند. حوضچه نخست مخصوص لباسهای بسیار آلوده و یا لباسهای افراد با امراض مسری بوده است و مجرای آب واقع بین حوضچه دوم و سوم، مخصوص لباس های نسبتا تمیز و محل آب کشی لباس ها بوده است. حوضچه چهارم مخصوصظروف آشپزخانه و در نهایت حوضچه آخری (یعنی اولین حوض از حرکت آب)، محل آب تمیز و آشامیدنی مردم بوده است.
در بین ستون ها، حوضچه هایی با سنگ هایی از جنس تراورتن قرار گرفته است که البته بعد از تغییر کاربری رخت شوی خانه کمی تغییر کرده اند. به طور کلی در ساخت این بنا از مصالحی چون سنگ، چوب و آجر استفاده کردهاند. آب مورد نیاز این مجموعه از قنات قلعچه حاجی میربهاءالدین تأمین می شده و ساخت مخزن آن به روش قرقی بوده است که آب بندی مخزن با ملاط ساروج تا ارتفاع دو متر در دیوارهها و كف انجام شده است. در انتهای طاقها و دیوار سمت جنوبی، پنجره ای را به منظور جریان هوا تعبیه کردهاند كه در نوع خود بسیار قابل توجه است. در حال حاضر از مخزن آب انبار بهعنوان نمایشگاه استفاده می شود.
عکاس آرین بهمنی
امکانات موزه رختشوی خانه زنجان
در ابتدای رخت شوی خانه زنجان یک بازارچه صنایع دستی قرار داد و کارهای دستی هنرمندان زنجان در آن به فروش می رسد. همچنین یک شربت خانه در رخت شوی خانه قرار دارد که ارائه دهنده انواع دمنوش در محیط با صفای خود است. موزه رخت شوی خانه دارای سرویس بهداشتی و پارکینگ است.
نکات بازدید از رخت شوی خانه زنجان
- ساعت بازدید معمولا در شش ماهه اول سال ۹ تا ۱۹و شش ماهه دوم سال 8 تا ۱۷ است.
- بازدید از این مکان رایگان نیست و باید بلیط ورودی تهیه نمایید.
- شماره تلفن رخت شوی خانه: 0243326020
- بازار زنجان، موزه مردان نمکی و مسجد جامع زنجان حداکثر 5 دقیقه با ماشین از رخت شوی خانه فاصله دارند.
![]()
عکاس : آریا بهمنی
عکاس : آریا بهمنی
سخن پایانی
به منظور بازدید از رخت شوی خانه زنجان و سایر جاذبه های این شهر در آژانس بیسان گشت مهر تورهای مختلفی تعریف شده است. شما می توانید با خرید تور گروهی زنجان تبریز کندوان از رخت شوی خانه زنجان بازدید کنید.
آیا تا به حال از رخت شوی خانه زنجان بازدید کرده اید؟ دیدگاه خود را در مورد این بنا با ما به اشتراک بگذراید.
*وارد کردن نام و ایمیل اجباری است | در سایت ثبت نام کنید یا وارد شوید و بدون وارد کردن مشخصات نظر خود را ثبت کنید