فونیکولار یا قطار کابلی چیست و در کدام شهرها استفاده می‌شود؟

فونیکولار نه تنها یکی از بخش‌های سیستم حمل و نقل عمومی شهرهای مختلف محسوب می‌شود، بلکه می‌توان آن را به نوعی یک جاذبه گردشگری دانست. در صورتی که برای جابه‌جایی نیازی به سوار شدن به قطار کابلی نداشتید، حداقل برای تفریح یک مرتبه آن‌ها را امتحان کنید!

ترکیبی از دو راهکار مسیر ریلی (راه آهن) و بالابر، قطار کابلی را شکل می‌دهد. همانطور که از نام این وسیله پیداست، برخلاف دیدی که نسبت به قطارهای عادی داریم، نیروی محرک آن دیگر از لوکوموتیو نبوده و از طریق کابل رو به جلو کشیده می‌شود. در مسیرهای سربالایی که لوکوموتیو قادر به تولید نیروی کافی به منظور حرکت دادن واگن‌های قطار نخواهد بود، نیاز به استفاده از چنین روشی بروز می‌کند.

تاریخچه فونیکولار

فونیکولار اولین مرتبه حدود پانصد سال پیش طراحی شد. هدف از آن، جابه‌جایی مردم در دامنه‌های شیب‌دار بود. امروز نیز کاربرد مشابهی برای آن می‌توان تعریف کرد. به عنوان نمونه، در دامنه کوه‌ها، به منظور انتقال اسکی‌بازان به نقاط دارای ارتفاع بیشتر، از قطار کابلی استفاده می‌کنند. از آن جایی که قطار روی ریل آزادانه در حال حرکت است، در صورت شیب‌دار بودن مسیر، به راحتی روی آن لیز خورده و قادر به حرکت رو به جلو نخواهد بود، در نتیجه لوکوموتیو قادر به تکان دادنش نیست.

حتی اگر به جای فلز، از لاستیک‌های عادی در قطار استفاده شود، در صورت منفجر نشدن زیر فشار سنگین واگن‌های چند تنی، همچنان اصطکاک کافی ایجاد نخواهد شد تا بلکه وسیله را در مسیر اصلی خود نگه دارد. به همین دلیل باید به فکر راهکار دیگری بود. بالا کشیدن واگن‌ها با استفاده از کابل، راهکار فونیکولار است.

به وسیله کشیدن وسیله به بالا از طریق کابل، مشکل عدم وجود اصطکاک بین چرخ‌ها و مسیر ریلی از بین می‌رود. اکنون چرخ‌ها دیگر دخالتی در تامین نیروی کششی نداشته و صرفا ابزاری برای حرکت روان وسیله روی مسیر آن (ریل) محسوب می‌شوند. اما هوشمندی این سیستم بسیار بیشتر از چیزی است که تصور می‌کنید.

آیا از علوم آزمایشگاه دوران دبیرستان، نحوه کارکرد صحیح قرقره را به خاطر دارید؟ در صورتی که فقط در یک طرف آن یک شی قرار بدهید، در صورت رها کردن سیم طرف دیگر، آن شی با سرعت بالایی به پایین سقوط خواهد کرد. از طرفی برای بالا کشیدن آن جسم نیازمند وارد کردن نیرو رو به رو پایین و صرف انرژی هستید. در فونیکولار، دو مسیر، یکی رو به پایین و دیگری رو به بالا در نظر گرفته می‌شود. سیم‌های دو طرف قرقره بالا‌برنده (و پایین‌‌آورنده)، هر کدام به یک قطار وصل می‌شوند.

این کار سبب خواهد شد. قطاری که به سمت پایین در حال حرکت است، بخش قابل توجهی از نیروی مورد نیاز برای بالا کشیدن قطار در حال حرکت رو به سمت مخالف را تامین کند. همچنین قطار در حال حرکت در مسیر سربالایی، به واگن‌های سمت مخالف کمک می‌کند با سرعتی متعادل حرکت کرده و از کنترل خارج نشوند. همچنان موتوری به قرقره متصل است، اما همه نیروی لازم برای بالا کشیدن قطار در مسیر سربالایی روی دوش آن قرار نداشته و بخشی از انرژی لازم، از طریق قطار در حال حرکت در مسیر سرازیری تامین می‌شود.

معروف‌ترین قطارهای کابلی دنیا

حال که با نحوه کار فونیکولار آشنا شدید، بهتر است برخی از معروف‌ترین قطارهای کابلی دنیا را نیز بشناسید. همانطور که گفتیم، در طول سفر خود به شهرهای نام برده در پایین، صرفا به عنوان وسیله‌ای برای جابه‌جایی به فونیکولار نگاه نکنید. حتی برای یک مرتبه، برای تفریح، سوار آن‌ها شوید!

استانبول، ترکیه

در بزرگترین شهر ترکیه، سیستم حمل و نقل عمومی به قسمت‌های مختلفی تقسیم می‌شود که یکی از آن‌ها قطار کابلی است. در مطلب آشنایی با وسایل نقلیه عمومی استانبول به طور مفصل به بررسی همه این قسمت‌ها پرداختیم. فونیکولار شهر استانبول به دو قسمت تونل-کاراکوی (T) و تکسیم-کاتاباس (F1) تقسیم می‌شود. قسمت‌های مختلف سیستم حمل و نقل عمومی استانبول با یکدیگر تقاطع و اتصال دارند. به عنوان نمونه، از داخل تونل قطار کابلی استانبول قادر به ورود به ترام قدیمی شهر خواهید بود که مسیر دسترسی به میدان تکسیم استانبول است.

با استفاده از خط T یا همان Karaköy-Tünel قادر به دسترسی به خیابان استقلال استانبول خواهید بود. خط F1 یا Taksim-Kabataş، همانطور که از نامش پیداست بین دو قسمت تکسیم و کاتاباس در حال حرکت است. در صورتی که می‌خواهید برای تماشای مهم‌ترین جاذبه‌های گردشگری تاریخی شهر به منطقه سلطان احمد بروید، یا به کشتی‌های حرکت‌کننده به سمت جزایر پرنس دسترسی پیدا کنید، باید از همین خط فونیکولار استانبول استفاده کنید.

باکو، آذربایجان

قطار کابلی باکو زمانی که جمهوری آذربایجان کنونی هنوز بخشی از اتحاد جماهیر شوروی بود، در سال 1960 میلادی، ساخته شد. این تنها فونیکولار کشور آذربایجان است. مسیری که این وسیله طی می‌کند تنها 500 متر طول داشته و با استفاده از آن، از خیابان نفتچیلار به جنوب غربی ایچری شهر خواهید رسید. برخلاف فونیکولار استانبول، مسیر قطار کابلی باکو بسیار زیبا است و در اطرافش محیط طبیعی دلبازی وجود دارد.

لیسبون، پرتغال

فونیکولار پایتخت پرتغال را با نام بیکا (Bica Funicular) می‌شناسند. ساخت آن به سال 1892 برگشته و مسیرش تنها 245 است. این قطار کابلی، خیابان سائو پائولو (Rua S. Paulo)، که دارای شیب قابل توجهی است را طی می‌کند. نزدیک به 18 سال پیش، دولت پرتغال آن را به عنوان یک اثر ملی به ثبت رساند، به همین دلیل مجددا همانند دیگر قطارهای کابلی، علاوه بر قسمتی از سیستم حمل و نقل عمومی شهر، یکی از جاذبه‌های گردشگری نیز به شمار می‌رود!

بیکا تنها فونیکولار فعال در شهر لیسبون نیست. قطار کابلی دیگری با قدمتی بیشتر‌، با نام فونیکولار گلوریا (Gloria funicular) نیز وجود دارد که ساختش به سال 1885 مربوط می‌شود. به منظور تولید نیروی محرکه برای بالا کشیدن آن، در ابتدا از نیروی آب استفاده می‌شد، اما یک سال بعد از راه‌اندازی، سیستم دیگری که از طریق بخار آب نیرو تولید می‌کرد، جایگزین شد. در سال 1915، از نیروی الکتریکی برای جابه‌جا کردن فونیکولار گلوریا بهره گرفته شد. گفتنی است بیکا و گلوریا، هر دو در سال 2002 به عنوان یکی از آثار ملی پرتغال به ثبت رسیدند.

زاگرب، کرواسی

فونیکولار زاگرب از دیدگاه توریسم و گردشگری، دارای اهمیت بسیار زیادی است. به عبارتی اهمیت آن از این دیدگاه، از کاربردش برای حمل و نقل بیشتر است! فونیکولار زاگرب (Zagreb Funicular) را باید کوتاه‌ترین قطار کابلی دنیا قلمداد کرد، به طوری که ابتدا تا انتهای مسیرش تنها 66 متر است! قرن‌ها پیش، مردم برای رفتن از محله پایین به محله بالا و بالعکس در پایتخت کرواسی، از آن بهره می‌بردند.

وسیله در سال 1890 ساخته شد و تا 44 سال بعد، نیروی بالابرنده آن توسط بخار تولید می‌شد. طراحی و معماری قطار کابلی زاگرب هنوز شبیه به آن چیزی است که در سال 1890 ساخته شد، به همین دلیل آن را یکی از مهمترین جاذبه‌های گردشگری پایتخت کرواسی عنوان می‌کنیم. پایین‌ترین ایستگاه در خیابان تومیچوا (Tomićeva) واقع شده است. قطار در مسیر عبورش از خیابان ایلیسا (Ilica)، که طولانی‌ترین خیابان شهر محسوب می‌شود، عبور می‌کند، تا به پای برج لوترشاک (Lotršćak) برسد.

پاریس، فرانسه

یکی از مهمترین مکان‌های دیدنی شهر پاریس، توریستی‌ترین شهر دنیا در حال حاضر، کلیسای ساکره کور (Sacré-Cœur Basilica) در بالای تپه‌ی مونمارتر (Montmartre) محسوب می‌شود. پیشنهاد می‌کنیم به جای فشار آوردن به زانوهای خود همراه با بالا بردن بیهوده ضربان قلبتان، برای رسیدن به این کلیسا از فونیکولاری که ایجاد شده است استفاده کنید. به نام تپه‌ای که کلیسا در آن قرار دارد، فونیکولار مونمارتر نام گرفته است.

مسیر طولانی نبوده و یک و نیم دقیقه بعد از سوار شدن از مبدا، به مقصد در بالای تپه خواهید رسید. برای لذت بردن از مسیر می‌توانید مسیر برگشت را پیاده و از طریق پله‌ها طی کنید. در سرتاسر فرانسه این تنها فونیکولار نیست. در پو، که شهری واقع در جنوب غربی فرانسه به شمار می‌رود، با یکی از جالب‌ترین قطارهای کابلی دنیا رو به رو هستیم. این فونیکولار در ارتفاعی بالاتر از سطح شهر قرار گرفته و چشم‌اندازی جالب از کل شهر پو مقابل چشمانتان قرار خواهد داد.

زوریخ، سوئیس

سورتمه سواری در دامنه کوه‌ها، تنها تفریح و سواری هیجان انگیزی نیست که می‌توانید در کشور سوئیس دنبال کنید. فونیکولار سوئیس پلی‌بان (Polybahn funicular) در شهر زوریخ واقع شده و ساختش به سال 1889 برمی‌گردد. طی کردن ابتدا تا انتهای مسیر، که چشم‌اندازی وصف نشدنی در دو طرفش وجود دارد، به دو دقیقه زمان نیاز دارد. گفتنی است شکل مسیر تغییری در مقایسه با زمان ایجاد آن پیش از سال 1889 نداشته است.

همانند نمونه‌های قدیمی مشابه، فونیکولار سوئیس نیز ابتدا از طریق نیروی آب حرکت می‌کرد، تا این که رفته رفته موتورهای قدرت گرفته از برق جایگزین قرقره‌های ابتدایی شد. پلی‌بان تنها قطار کابلی کشور زیبای سوئیس نیست. فونیکولار دریاچه گلمر (Gelmer Lake funicular) در شهر «گریمسل‌ولت» (Grimselwelt) واقع شده و سواری بر آن، یکی از لذت‌بخش‌ترین کارهایی است که می‌توانید در این کشور انجام بدهید. منحصربه‌فردترین ویژگی آن، داشتن گرادیان 106 درصد است، به طوری که تندترین شیب حرکت را در مقایسه با همه قطارهای کابلی سراسر دنیا دارد.

فونیکولار مونته‌بره (Monte Brè funicular) در شهر لوگانو نمونه دیگری از یک فونیکولار در کشور سوئیس است. مسافت آن در مقایسه با بیشتر قطارهای کابلی معرفی شده تا اینجا بیشتر بوده و مسافران را طی پانزده دقیقه به مونته‌بره می‌برد. این بخش، دارای اختلاف ارتفاع 930 متری از سطح دریا است.

برگن، نروژ

فونیکولار فلوبنن (Fløibanen funicular) راحت‌ترین و جذاب‌ترین روش دسترسی به کوه فلوین (Fløyen) است. رفتن از ابتدا تا انتهای مسیر شش دقیقه زمان نیاز داشته و این فرصت را فراهم می‌کند تا کل شهر برگن را در عرض چند دقیقه، از چشم‌اندازی بی‌نظیر، تماشا کنید.

تعدادی زمین بازی مخصوص کودکان در ایستگاه نهایی قطار کابلی ایجاد شده است. از اینجا مسیرهایی برای کوهپیمایی وجود دارد. به لطف وجود امکاناتی همچون رستوران، کافه و مخصوصا فروشگاه‌، می‌توانید یک روز کامل را در پای کوه بگذرانید. نه تنها در برگن، بلکه در سرتاسر کشور نروژ فونیکولار فلوبنن یکی از مهمترین جاذبه‌های گردشگری محسوب می‌شود. ساعت حرکت آن از ابتدای صبح تا ساعت 23 است. امکاناتی برای ورود و خروج افراد دارای معلولیت‌های جسمانی، با استفاده از ویلچر، فراهم شده است.

والپارایسو، شیلی

یکی از بهترین تفریح‌ها در شهر بندری والپارایسو کشور شیلی، واقع در آمریکای جنوبی، را باید فونیکولار آن دانست. مردم محلی از آن با عنوان فونیکولار زرد یاد می‌کنند. از تصویر بالا به خوبی پیداست قطار کابلی این شهر قدمت بالایی دارد، به همین دلیل تعجبی نیست در سال 2003، در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسیده است. مسیر حرکت وسیله به صورت حلقه‌ای است و از تپه‌های اطراف شهر بالا می‌رود. برای رسیدن به ایستگاه مقصد به صورت پیاده‌روی، با توجه به شیب زیاد، شدیدا با مشکل رو به رو خواهید شد!

حین سوار شدن به فونیکولار والپارایسو شهر را در یک گوشه و دریا را در گوشه‌ای دیگر نظاره‌گر خواهید بود. شیلی با توجه به تپه‌ای بودن بیشتر شهرهای آن، قطارهای کابلی متعددی در سرتاسر کشور از سال 1900 به بعد ساخت، اما فونیکولار والپارایسو جزو معدود مواردی است که همچنان به فعالیتش ادامه می‌دهد. با توجه به چشم‌اندازی که طی مسیر رو به رویتان قرار می‌گیرد، در سفر به شهر والپارایسو حتما باید یک مرتبه سوار قطار کابلی آن شوید.

ناپل، ایتالیا

ناپل با داشتن حدود یک میلیون نفر جمعیت، یکی از دیدنی‌ترین نقاط ایتالیا بوده و سومین شهر بزرگ آن محسوب می‌شود. در این شهر نیز یک فونیکولار توریستی وجود دارد. حتی بدون نیاز به آن به منظور جابه‌هایی، برای تفریح بایستی یک مرتبه از این قطار کابلی استفاده کنید. فونیکولار متروپولیتن دی ناپولی (Metropolitana di Napoli) همانند دیگر قطارهای کابلی شما را از شر پیمودن مسیرهای صعب العبور برای رسیدن به مناطق تپه‌ای زیبا بی‌نیاز می‌کند.

فونیکولار متروپولیتن دی ناپولی دارای چهار خط بوده و هر یک نام جداگانه‌ای از بقیه دارد. ساخت آ‌ن‌ها بین سال‌های 1889 تا 1931 به طول انجامید. ظرفیت این قطار کابلی در مقایسه با بقیه مواردی که تا اینجا معرفی کردیم بیشتر بوده و قادر است روزانه تا سقف 28 هزار نفر را از مبدا حرکت تا مقصد و بالعکس جابه‌جا کند. به عبارتی در مقایسه با فونیکولارهای توریستی که تا اینجا نام بردیم، فونیکولار متروپولیتن دی ناپولی از بقیه کاربردی‌تر بوده و نقش مهمتری در سیستم حمل و نقل عمومی شهر ایفا می‌کند.

طبق انتظار از یکی از شلوغ‌ترین مسیرهای ریلی دنیا، طول بیشتری نیز دارد. مبدا قطار کابلی متروپولیتن دی ناپولی، ایستگاه پیازا فوگا در ناحیه چیچی وومرو (chichi Vomero) است و طی چهار دقیقه حرکت، به ایستگاه آگوستئو می‌رسد. در ادامه مسافران را از اینجا سوار کرده و به ایستگاه پیازا فوگا برمی‌گرداند.

بد نیست بدانید خاص‌ترین فونیکولار ساخته شده تا امروز در عصر مدرن، وزوویوس (Vesuvius Funicular) نام داشته و متعلق به همین شهر ناپل است. هدف از ساخت آن، بالا رفتن از کوه آتشفشان وزوویوس بود!

هنگ کنگ

فونیکولار هنک کنگ یکی از قدیمی‌ترین‌ها است و ساخت آن به سال 1888 مربوط می‌شود. مردم این شهر برای دور شدن از شلوغی، به این قطار کابلی روی آورده و خود را برای تازه کردن نفس به بخشی کوهستانی می‌رسانند. ظرفیت هر قطار 120 نفر بوده و منظره‌ای وصف نشدنی از درون آن در مقابلتان قرار می‌گیرد؛ در صورتی که اطرافتان با گیاهان انبوه پوشیده نشده باشد، شهر را با آن همه برج‌های سر به فلک کشیده، از زاویه‌ای کاملا استثنایی تماشا خواهید کرد. مقصد قطار کابلی هنگ کنگ قله ویکتوریا است که به تنهایی یکی از مهمترین مکان‌های دیدنی در این شهر جزیره‌ای محسوب می‌شود.