باسیلیکا سیسترن (آب انبار استانبول)

معرفی باسیلیکا سیسترن (آب انبار استانبول)

باسیلیکا سیسترن یا همان آب انبار استانبول، یکی از سازه‌های باستانی قدیمی و بسیار شگفت‌انگیز این شهر است. در ادامه بیشتر با شاهکار مهندسی باسیلیکا سیسترن آشنا خواهیم شد.

وقتی امپراطوری روم در شهر استانبول کنونی، که در آن زمان قسطنطنیه نام داشت، فرمانروایی می‌کرد، تعداد بسیار زیادی مخزن زیر سطح زمین به منظور ذخیره‌سازی آب ساخت. از بین چندین آب انبار واقع در استانبول، باسیلیکا سیسترن بزرگترین و باشکوه‌ترین مورد بوده و زیر میدان بیزانس واقع شده است. وجود بیش از 300 ستون در این آب انبار زیرزمینی و داشتن سقف‌هایی قوس‌دار با معماری بی‌نظیر، سبب شده به جای آب انبار، از آن بیشتر با عنوان قصر یاد کنند! بدون شک یکی از مکان‌هایی که توصیه می‌کنیم در تور استانبول خود حتما از آن دیدن کنید، همین شاهکار معماری است.

تاریخچه باسیلیکا سیسترن، بزرگترین آب انبار استانبول

ساخت باسیلیکا سیسترن در سال 532 میلادی و با هدف تامین آب قصر مجلل قسطنطنیه، به دستور امپراتور ژوستینین یکم آغاز شد. طول و عرض این بنا به ترتیب 140 متر و 70 متر بوده و نزدیک به 100 هزار تن (80 هزار متر مکعب) ظرفیت دارد و در 150 متری ایا صوفیه واقع شده است. تعداد ستون‌های مرمری آن به طور دقیق 336 است. نحوه چیدمان این ستون‌های 9 متری بسیار مرتب و دقیق بوده و معماران آن زمان به منظور سرپا نگه داشتن سقف باسیلیکا سیسترن، از ستون‌های به جا مانده از ساختمان‌های قدیمی و پراکنده در نقاط مختلف استفاده کرده بودند. مشابه همین ستون‌ها در کلیسای ایا صوفیه هم دیده می‌شود. ستون‌های باسیلیکا سیستنر در 12 ردیف و 28 ستون با فاصله دقیق 5 متر نسبت به یکدیگر قرار گرفته‌اند.

وجود دو سر بسیار بزرگ یک هیولای افسانه‌ای با نام مدوسا، از جمله هیجان‌انگیزترین ویژگی‌های ظاهری بزرگترین آب انبار استانبول است. سرهای مدوسا، دقیقا زیر دو ستون شمالی باسیلیکا سیسترن قرار گرفته و نقش تکیه‌گاه را ایفا می‌کنند. نکته اینجاست که یکی از این سرها به شکل وارونه قرار گرفته و دیگری به سمت کنار متمایل شده است، گویا رمز و رازی درباره این نحوه قرارگیری وجود دارد.

در افسانه‌ها، نگاه مدوسا مرگبار خطاب شده است، به همین دلیل حدس تحلیلگران معماری درباره دلیل نحوه قرارگیری سرهای آن به این شکل، خنثی کردن انرژی منفی حاصل از آن بوده است. برخی دیگر، افزایش توانایی برای دوام آوردن زیر فشار سقف را دلیل نحوه چیدمان خاص دو سر مدوسا زیر دو ستون شمالی آب انبار استانبول دانسته‌اند.

فراموش شدن باسیلیکا سیسترن

نزدیک به 900 سال بعد، وقتی که امپرطوری عثمانی استانبول را در سال 1453 فتح کرد، از آنجایی که پادشاهان این امپراطوری آب جاری را به آب ذخیره شده زیر زمین ترجیح می‌دادند، آب انبارهای استانبول شامل باسیلیکا سیسترن بسته شدند. این اتفاق سبب شد همه آب انبارها حتی بزرگترین آن‌ها به دست فراموش سپرده شوند.

حدود صد سال بعد، زمانی که یک محقق اهل کشور هلند با نام پترس گیلیوس مشغول کنکاش در شهر قسطنطنیه به منظور یافتن آثاری از امپراطوری بیزانس بود، از اهالی اطراف ایا صوفیه درباره وجود آب انبارهایی زیر زمین داستان‌هایی شنید و متوجه شد چند صد قرن پیش، مردم از دل زمین آب مورد نیازشان را بیرون می‌کشیدند. گفتنی است امپراتوری بیزانس یا امپراتوری روم شرقی، که پایتخت آن قسطنطنیه بود، از سقوط امپراتوری روم غربی در پنجمین قرن جان سالم به در برد، اما حدود هزار سال بعد به دست امپراتوری عثمانی ساقط شد.

گفته می‌شود روان بودن آب در دل باسیلیکا سیسترن و دیگر مخزن‌های زیر زمینی سبب شده بود مردم به ماهی‌گیری در دل آن بپردازند! این صحبت‌ها، زمینه‌ساز کشف مخازن آب‌های زیر زمینی استانبول شد و گیلیوس توانست از طریق زیر زمین خانه‌ی یکی از ساکنان، به این دالان‌های زیر زمینی عظیم دست پیدا کند. متاسفانه این اتفاق سبب استفاده صحیح از آب انبار باسیلیکا نشد. امپراطوری عثمانی نه تنها به این مخزن و دیگر آب انبارها توجه نکرد، بلکه با بدرفتاری تمام، از برخی از آن‌ها زباله‌دان ساخت.

چند قرن بعد، دولت‌ مستقر در کشور ترکیه به فکر ترمیم این آثار باستانی ارزشمند و عظیم افتاد و در این مناطق تور آبی به راه انداخت. در سال 1985 میلادی طی ترمیم باسیلیکا سیسترن، حدود 50 هزار تن گل و لای از دل این مخزن بیرون آورده شد که نشان می‌داد برای نزدیک به هزار سال، هیچ توجهی برای نگهداری از آن نشده بود. دو سال بعد، امکان بازدید عموم از بزرگترین آب انبار استانبول فراهم شد.